واژه پروفسور Professor یا پروفسور تمام full professor از لغت profess (به معنی تدریس کردن) گرفته شده و در واقع صفت فاعلی است که در لغت به معنی آموزگار و مدرس می باشد. با این وجود، این واژه معمولاً در اصل به مدرس دانشگاهی (scholarly teacher) اختصاص دارد و مدرسین و معلمین غیردانشگاهی را پوشش نمی دهد. در واقع، معنای کاربردی این کلمه شامل معلمی است که در زمینه هنر یا علوم، از مهارت ویژه ای برخوردار بوده و در بالاترین مقطع دانشگاهی مشغول تدریس است.
در کشور ما کلمه "استاد" بنا به احترام، تقریباً برای همه اعضای هیأت علمی و مدرسین دانشگاه به کار می رود. هر چند برای دیگر مشاغل (مثل بنّایی، مکانیکی، معماری یا کارهای هنری و غیره) هم کاربرد دارد. با این حال، از لحاظ فنی این واژه را نمی توان حتی برای هر مدرس دانشگاهی به کار برد.
واژه پروفسور در فارسی معادل "استاد"، "استاد تمام" یا "سراستاد" است. پروفسور یا استاد یکی از درجه‌های علمی برای اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی است و بالاترین درجۀ علمی بین مدرسان دانشگاه به‌شمار میآید. یک استاد در یک نظام ارتقای سلسله‌مراتبی، بالاتر از درجات مربی (Instructor)، استادیار (Assistant Professor) و دانشیار (Associate Professor) قرار می‌گیرد و کسی که مدارک مذکور را طی نکرده باشد، نمی تواند استاد باشد. مثل یک نظامی که برای "سردار" شدن بایستی نظامی پایین تر را طی کند. مربی اغلب دارای مدرک کارشناسی ارشد و گاه دکترا است و استادیار هم معمولاً مدرک دکتری دارد. با این حال، مدرک دکترای تخصص و نه حرفه ای، عموماً پیش شرط کسب مقام استادی یا پروفسوری در دانشگاه‌ها محسوب میشود. در ضمن عنوان پروفسور، یک لقب نیست بلکه نوعی شغل محسوب میشود که حقوق و دریافتی آن در بسیاری از کشورها نسبت به استادیار حداقل 2 برابر است. بنابراین برای رسیدن به درجه استادی یا پروفسوری، بایستی مدارجی طی شود که جز با فعالیت آموزشی و پژوهشی و فرهنگی مقدور نیست. گذشتن حداقل 8 سال (و عملاً بیش از 10 سال) از فعالیت دانشگاهی آن هم بعد از استادیاری، برای رسیدن به درجه استادی لازم است و بایستی حداقل 4 دانشجوی دکتری زیر نظر مستقیم و راهنمایی استاد فارغ التحصیل شوند. آیین نامه ها و مقرراتی است که با محاسبه امتیازات دستاوردهای علمی (مانند کتب و مقالات، دانشجویان فارغ التحصیل شده و سوابق آموزشی) فرد می تواند از یک سطح به سطح دیگر ارتقاء یابد که تمام آنها توسط هیأت ممیزه هر دانشگاه دقیقا بررسی می شود. هیات ممیزه ها معمولاً در اعطای درجه استادی دقت و سختگیری بیشتری انجام می‌دهد تا مطمئن شود فرد مورد نظر واقعاً شایسته درجه استادی است یا نه.
اعطای درجه استادی از سوی اشخاص و بنا به توصیه شخصی حتی اگر در سمت بالای مملکتی و یا اجرایی یا علمی در دانشگاه باشد فاقد ارزش است و این مدرک تنها توسط دانشگاه و پس از ارزیابی کمیته ممیزه اعطا می شود. اعطای استادی افتخاری در برخی کشورها حتی برای افراد غیردانشگاهی هم رایج است که در ایران متداول نیست. با این وجود، این نوع استادی افتخاری هم توسط یک موسسه یا دانشگاه صورت می گیرد و نه شخص و قانونا فرد بایستی عنوان افتخاری را همراه با واژه استاد یا پروفسور استفاده کند.
بنابراین، پروفسور کسی نیست که تنها از ریش مخصوص آن استفاده کند، پروفسور پزشکی نیست که در خارج از کشور نیز طبابت می کند. پروفسور کسی نیست که رسانه ها و یا هر فرد و گروهی آن لقب را حسب محبوبیت و مقبولیت و غیره به وی داده باشند.
در یک کلام:
"با نردبان نمی توان به آسمان رفت"
