سنت احسان نیازمند بازنگری در شیوه ها و روش ها
دیشب یکی از دوستان بزرگوار سبب خیر شد و فرصت مغتنمی پیش آمد تا برای لحظاتی در موسسه خیریه حضرت ابوالفضل(ع) حضور یابم. معمولاً وقتی به نام چنین موسساتی بر می خوریم تصور غالب ما این است که افرادی با سنین بالا و موهای سفید و دست های لرزان این قبیل موسسات را اداره می کنند و جوانان و قشر نوگرا جایی در چنین اماکنی ندارند. اما بر خلاف این تصور در اندک زمانی که من آن مکان معنوی بودم تنها با چهره های جوان و نوجوان مواجه شدم و تنها چیزی که در قاب نگاهم جانگرفت تصویر چهره های چروک خورده پیرمردان سالخورده و عصا به دستی بو که آخر عمر به فکر خیرخواهی و نیکی افتاده باشند. گویا آن ها زمینه را مهیا کرده و کارهای اجرایی را به جوا ن ها سپرده و رفته بودند.
جوانان شهر من با چهره های روشن و بشاش و با شور و اشتیاق مشغول انجام امورات موسسه بودند و هر کدام کاری را بر دوش گرفته بودند.
اما مهمترین نکته ای که در این میان توجه مرا به خود جلب کرد اشاره آن ها به افراد خیری بود که هزینه خیرات رفتگان و اطعام شام و ناهار متوفیات خود را به صورت مبالغ نقد یا غیر نقدی به این موسسه اهدا کرده بوند تا از این طریق آن ها را به دست افراد و گروه های نیازمند برسانند.
دیدن این حرکت های امیدبخش انگیزه ای شد تا با نگارش این یادداشت سنت نذر و احسان را از زاویه ای دیگر مورد بازخوانی قرار دهیم که تقدیم خوانندگان گرامی می شود:
آداب و رسوم و آئین ها و سنن کهن هر ملتی در گذر زمان همواره با تغییر و تحولات مستمری همراه بوده است. با وجود اینکه سطح این تغییرات بیشتر ناظر بر شیوه ها و روش های عملی و اجرایی این آداب و سنن بوده اما گاهی هم پیش آمده است که اصل و اساس یک سنتی در اثر تغییر نگرش ها و دگرگونی باورهای انسانی به تیر حذف و فراموشی دچار شود. زیرا رشد و پیشرفت دانش و توسعه فکری و فرهنگی بشر گاهی منشاء تجدید نظر بنیادی اقوام و ملت ها در اصل ماهیت وجودی و فلسفه مفهومی یک سنت یا آئین قدیمی و کهن می شود و دیده شده که گاه حتی این نواندیشی و بازخوانی دوباره یک سنت به ردّ مبانی اعتقادی و باورهای واجد آن سنت منتهی و آن را به صندوقچه فراموشی تاریخ سپرده است.
تغییرات روزآمد بدون شک لازمه ساری و جاری بودن و ماندگار شدن این سنت ها است زیرا پایداری در سنت ها و رسوم کهن اگر چه موجب حفظ هویت و اصالت های فکری و فرهنگی هر ملتی می شود اما اصرار بر پایبندی به شیوه ها و روش های کهنه و قدیمی گاه همپایی این مولفه های هویتی را با مقتضیات زمانی و دگرگونی ذائقه های انسانی دچار نقصان و ناهماهنگی می سازد و در برخی موارد حتی به حذف برخی از آن ها منجر می شود.
به عنوان مثال قربانی کردن کودکان برای فدیه به بارگاه خدایان که زمانی در برخی از تمدن های باستانی جهان مرسوم بوده با گذشت زمان و افزایش دانش و آگاهی های بشر کم کم به کنار گذاشته شده و امروز ما کشوری را سراغ نداریم که مردم آن کشور چنین آئینی را به عنوان بخشی از آئین های ملی و مذهبی خود به اجرا گذارند، هرچند که شاید چنین آئینی برای قرن ها جزو لاینفکی از هویت و شالوده ایدئولوزیک اعقاب و پیشینیان آن کشور ها بوده باشد. (صرفنظر از فرقه ها و عرفان های کاذب و ساختگی که ممکن است در سطح بسیار محدودی در میان پیروان خود به چنین اعمالی دست بزنند) .
با این مقدمه اکنون می خواهیم نگاهی بیاندازیم به یکی از مهم ترین و رایج ترین سنت های مرسوم در جامعه خودمان که از دیرباز به عنوان جزء جدایی ناپذیر از مراسم و آئین های فرهنگی و مذهبی ما ایرانیان در طول تاریخ جریان داشته و همچنان بدون وقفه به موجودیتِ کماکانِ خود ادامه می دهد.
"سنت نذر و احسان" که هر ایرانی در طول حیات خود حداقل برای دهها بار به آن عمل می کند و به دلایل مختلف نظیر طلب حاجت از پروردگار، طلب مغفرت برای رفتگان، طلب شفاعت معصومین و مقربان درگاه الهی، جبران گناهان و این قبیل نیات شخصی و غیر شخصی مال یا فعلی را به قصد انتفاع عموم بذل و بخشش می نماید.
بدون تردید این امر به عنوان یک واقعیت زنده و معمول فرهنگی، اعتقادی و اجتماعی که با در هم تنیدگی تنگاتنگ با مبانی دینی و مذهبی و جنبه های خدامحورانه در تمامی ابعاد زندگی ما ایرانیان جریان دارد، همچون تمامی سنت های ایمانی متداول بشری در گذر زمان نیازمند بروزرسانی و مطابقت با شاخصه های دانش و فرهنگ بشری و هماهنگی با مقتضیات زمانی و نیازهای روز جامعه اسلامی است. همچانکه در مذهب شیعی با باز بودن باب فقاهت و اجتهاد این امکان برای روزآمدسازی بسیاری از احکام و مسائل شرعی مهم تر و خطیرتر فراهم بوده و موجب پویایی و کارآمدی دین مبین اسلام در تمامی ابعاد قدیم و جدید زندگی بشر می شود.
اگر زمانی نه چندان دور در کشور ما شرایط حاکم بر فضای اجتماعی و اقتصادی و وضعیت طبقاتی جوامع شهری و روستایی به گونه ای بود که گرسنگی و فقر شدید مالی بدست آوردن یک وعده غذایی مناسب برای رفع نیاز اولیه انسانی را به امری بسیار دشوار و گاه ناممکن بدل می نمود و برخی از افراد پایین دست در جامعه در طول سال قادر به تهیه حتی یک وعده غذای لذیذ و اعیانی نمی شدند و همین امر دستمایه ای می شد تا متمولان و متمکنان حاجتمند برای نزدیکی به خدا و جلب رضایت و خشنودی او راه خود را از شکم های گرسنه فقرا و نیازمندان طی کنند؛ حقیقت امروز جامعه ما این است که دیگر چنین فلسفه ای برای برپایی سفره های اطعام از حیز انتفاع ساقط است و عملاً نقش کاربردی خود را از دست داده است. چرا که امروز به مدد ساز و کارهای نظام مند یا خارج از نظم اجتماعی گرسنگی و بی غذایی به آن معنا که در قدیم واقع بوده وجود ندارد یا اگر هم باشد جمعیت هدف اطعام گران این قبیل افراد را در بر نمی گیرد.
احتیاجات و مقتضیات گروه های مختلف اجتماعی نیازمند، در گذر زمان همواره در تغییر و تحول بوده و هست و پیامد ایجابیِ این واقعیت این است که افرادی که به اقدامات عام المنفعه با ابعاد اجتماعی و فراگیر مبادرت می ورزند نوع و شیوه اقدام خود را متناسب با این تغییر و تحولات هماهنگ و همخوان نمایند و با حفظ اصول بنیادینِ مقاصد و نیات خود، از تداوم شیوه های منسوخی که کارآمدی و اثربخشی خود را از دست داده اند پرهیز نمایند.
اکنون که در کشور ما اصلاح سبک زندگی به عنوان یک ضرورت مهم اجتماعی از سوی مقام معظم رهبری مطرح شده و نیازمند توجه و اهتمام است چنین رویکردی در انجام خیرات و اعانات و پرداخت نذورات و هبات و صدقات می تواند به عنوان یکی از مولفه های مهم و اثرگذار در تغییر سبک زندگی و اصلاح روش های مشارکت و مساعدت اجتماعی مورد توجه قرار گیرد.
خوشبختانه در چند سال اخیر و بویژه در طول سال جاری شاهد موارد قابل توجهی از این گونه اقدامات در سطح شهر میانه بوده ایم و مردم متدین و بافرهنگ میانه نشان داده اند که زمینه های چنین تغییر نگرشی در بین آنان وجود دارد و به امید خدا با فعالیت افراد نیک اندیش و روشنفکر در این زمینه به سرعت شاهد توسعه این رویکرد و سوق یافتن خیرات و اعانات مومنین خداجو به سمت نیازهای واقعی و احتیاجات حقیقی برادران و خواهران هم کیش و هم وطن خود خواهیم بود که اهدای چندین دستگاه ابزار و امکانات درمانی به بیمارستان ها و مراکز درمانی، مشارکت در ساخت مراکز آموزشی و مدارس، تهیه جهازیه برای نوعروسان نیازمند، تأمین هزینه های درمان بیماران نیازمند و چندین نمونه دیگر مثال های خوبی برای این حرکت های ارزشمند می باشد.
