چکیده
دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین نهادهای آموزش عالی در ایران، نقش مهمی در توسعه علمی، فرهنگی و اجتماعی ایفا می‌کند. ثبت‌نام دانشجویان در واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی شهر محل سکونت، علاوه بر تسهیل دسترسی به آموزش عالی، پیامدهای مثبتی در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی دارد. این مقاله با رویکرد تحلیلی به بررسی ابعاد مذکور می‌پردازد و نشان می‌دهد که تحصیل در دانشگاه آزاد اسلامی شهر خود نه‌تنها موجب صرفه‌جویی اقتصادی و ایجاد فرصت‌های شغلی می‌شود، بلکه در تقویت سرمایه اجتماعی، ارتقای فرهنگ عمومی و کاهش آسیب‌های اجتماعی نیز تأثیرگذار است.
مقدمه
دانشگاه‌ها در جوامع معاصر، تنها مراکز آموزشی نیستند، بلکه نهادهایی توسعه‌محور محسوب می‌شوند که می‌توانند در ابعاد گوناگون جامعه تأثیرگذار باشند. در ایران، پراکندگی جغرافیایی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی فرصتی ارزشمند برای دسترسی همگانی به آموزش عالی فراهم آورده است. یکی از ابعاد مهم این فرصت، امکان تحصیل دانشجویان در شهر محل سکونت خود است که آثار اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی گسترده‌ای به همراه دارد (رفیع‌پور،
۱۳۷۸).
۱. رویکرد اقتصادی
ثبت‌نام در دانشگاه آزاد اسلامی شهر خود سبب کاهش هزینه‌های جانبی نظیر اجاره‌خانه، خوابگاه و رفت‌وآمد بین‌شهری می‌شود. این موضوع برای خانواده‌ها از نظر مالی اهمیت ویژه‌ای دارد. همچنین وجود دانشگاه در هر شهر، به ایجاد مشاغل مستقیم (برای استادان و کارکنان) و غیرمستقیم (برای کسب‌وکارهای مرتبط با خدمات دانشجویی) کمک می‌کند. مطالعات نشان می‌دهد که دانشگاه‌ها یکی از موتورهای اصلی رونق اقتصادی محلی هستند (Clark, 1998).
۲. رویکرد اجتماعی
ماندن دانشجو در شهر خود، موجب بهره‌مندی از حمایت خانوادگی و کاهش مشکلات روانی ناشی از دوری می‌شود. همچنین، حضور جوانان تحصیل‌کرده در شهرهای کوچک، از مهاجرت بی‌رویه به کلان‌شهرها جلوگیری کرده و به تقویت انسجام اجتماعی کمک می‌کند. این امر در افزایش مشارکت اجتماعی و ارتقای سرمایه اجتماعی نقش دارد (Putnam, 2000).
۳. رویکرد فرهنگی
دانشگاه آزاد اسلامی، علاوه بر نقش علمی، به‌عنوان یک نهاد فرهنگی عمل می‌کند. برگزاری جشنواره‌ها، انجمن‌های علمی و فعالیت‌های فرهنگی، سطح آگاهی و هویت فرهنگی دانشجویان و شهروندان را ارتقا می‌دهد. به‌علاوه، تبادل اندیشه میان دانشجویان بومی و غیر بومی، به پویایی فرهنگی شهر کمک می‌کند (رفیع‌پور، ۱۳۸۳).
۴. رویکرد امنیتی
حضور دانشگاه در شهرهای کوچک، مانع مهاجرت‌های بی‌رویه و مشکلات ناشی از آن مانند حاشیه‌نشینی و بزهکاری می‌شود. تحصیل دانشجویان در کنار خانواده، نظارت غیرمستقیم اجتماعی را تقویت کرده و زمینه کاهش آسیب‌های اجتماعی را فراهم می‌کند. این مسئله به تثبیت امنیت اجتماعی و افزایش احساس تعلق شهروندان کمک می‌نماید (Bauman, 2001).
نتیجه‌گیری
تحصیل در دانشگاه آزاد اسلامی شهر محل سکونت، علاوه بر مزایای فردی برای دانشجویان، آثار کلان در توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی دارد. این امر به کاهش هزینه‌های تحصیل، تقویت سرمایه اجتماعی، پویایی فرهنگی و ارتقای امنیت اجتماعی منجر می‌شود. بنابراین، سیاست تقویت و حمایت از واحدهای دانشگاه آزاد در شهرهای مختلف کشور، اقدامی راهبردی در جهت توسعه متوازن منطقه‌ای به شمار می‌رود.
منابع
رفیع‌پور، ف. (۱۳۷۸). توسعه و تضاد. تهران: شرکت سهامی انتشار.
رفیع‌پور، ف. (۱۳۸۳). سراب توسعه. تهران: شرکت سهامی انتشار.
Clark, B. R. (1998). Creating Entrepreneurial Universities: Organizational Pathways of Transformation. Pergamon.
Putnam, R. D. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. Simon & Schuster.
Bauman, Z. (2001). Community: Seeking Safety in an Insecure World.
Polity Press.