احمد رضایی: ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و استراتژیک در منطقه آسیا و خاورمیانه پل بین کشورهای شرق و غرب و مسیر رسیدن به آسیای میانه است؛ ویژگی که باعث شده کشور به کریدور شرق-غرب و شمال- جنوب در منطقه تبدیل شود. ایران با داشتن 6000 هزار کیلومتر مرز خشکی و 2700 کیلومتر مرز آبی و همسایه های بسیار ظرفیت های بالایی برای ترانزیت و حمل و نقل کالا دارد و در این بین در یک سال گذشته مسئولان گمرک ایران با راه اندازی سامانه هوشمند ترانزیت به دنبال استفاده بیشتر از این موقعیت طلایی بوده اند.
براساس آمارهای گمرک سال گذشته بیش از 12 میلیون تن کالا از کشور ایران ترانزیت شده است و در پنج ماه ابتدایی سال حجم ترانزیت کالا از کشور 5 میلیون و 500 هزار تن بوده است و حالا با راه اندازی این سامانه مسئولان گمرکی امیدوارند حجم ترانزیت کالا از کشور افزایش یابد.
سامانه هوشمند ترانزیت در واقع یکی از بخش های سامانه جامع گمرکی است که طبق اعلام مسئولان گمرک در آینده نه چندان دور 95 درصد حمل و نقل ترانزیتی کشور را تحت پوشش خود قرار می دهد. در حال حاضر در80 درصد گمرکات ترانزیتی کشور پوشش کامل فرآینده های سلامت پلمب، اصالت کالا و انتقال دو طرفه اطلاعات گمرکات مقصد و مبدا تحت پوشش این سامانه قرار گرفته است.
به اعتقاد کارشناسان پیاده سازی سامانه هوشمند ترانزیت در گمرکات، سبب تسهیل و تسریع در انجام تشریفات گمرکی، جلوگیری از اتلاف وقت و هزینه صاحبان کالا و تسهیل تبادل اطلاعات میان گمرکات شده است. این سامانه در واقع یک بزرگ راه اطلاعاتی میان سازمان‌های دخیل در امر تجارت محسوب می شود و با استفاده از آن اطلاعات مربوط به کالا به صورت یکپارچه به اشتراک گذاشته می شود و این امر امکان مدیریت هوشمند اطلاعات و ترانزیت کالا را فراهم می کند.
علاوه بر این پیاده سازی سامانه هوشمند ترانزیت در ماه های گذشته بالا رفتن سرعت و دقت عملیات ترانزیت کالا و افزایش نقش نظارتی و کنترلی گمرک را در فرآیند ترانزیت به همراه داشته است. در این سامانه بخشی از عملیات ترانزیت به صورت مکانیزه انجام می شود که از آن جمله می توان به قابليت رديابي و تعيين خودكار مسير محموله‌های ترانزيتی به صورت يكپارچه، بهره گيری از پلمپ الكترونيكی به منظور افزايش سطح امنيت محموله‌های ترانزيتی و قابليت كنترل تمامی عمليات ترانزيتي در كوتاه ترين زمان اشاره کرد. در این سامانه از تکنولوژی های نوین مانند GPS و دوربین های پلاک خوان نیز استفاده شده است.
از سوی دیگر حذف پروانه کاغذی در حمل و نقل جاده ای و جایگزین شدن آن با پروانه الکترونیک که از طریق پیامک اعلام می شود از دیگر مزایای سامانه هوشمند ترانزیت است؛ این پروانه الکترونیک از طریق پیامک قابل پیگیری و کنترل نیز هست. همچنین با راه اندازی سامانه هوشمند ترانزیت و پوشش آن در تمام کشور مسیر ترانزیت در کشور به صورت ماهواره ای کنترل خواهد شد.
علاوه بر این ها مسئولان گمرک کشور برای گسترش استفاده از سامانه هوشمند ترانزیت راه اندازی آزمایشی سامانه کارنه تیر الکترونیکی ( TIREPD ) را نیز آغاز کرده اند. همچنین در این زمینه تفاهم نامه ای سه جانبه بین گمرک با اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران و اتحادیه بین المللی حمل و نقل جاده ای (URL) نیز به امضا رسید. تفاهم نامه ای که می تواند گردش و بهره گیری از اطلاعات را ساده و قابل دسترس کند و بستری را برای ترانزیت امن و گسترش تجارت خارجی به وجود بیاورد. در شرایط فعلی 15 درصد حجم ترانزیت کشور تحت پوشش کارنه تیر است و با امضای این توافقنامه ای پیش بینی می شود این حجم به 30 درصد افزایش یابد. کارنه تیر (TIR carnet) سندی است گمرکی که برای ترانزیت بین المللی کالا در چارچوب کنوانسیون تیر (TIR) در کشور مبدا صادر می شود و به موجب آن کالا در وسیله نقلیه جاده ای به طور پلمپ شده از خاک کشورهای بین راه عبور می کند و تا مقصد نیازی به انجام تشریفات گمرکی در مرزهای ورودی و خروجی کشورها نخواهد داشت.
با بهره‌برداری از سامانه امکان دریافت اطلاعات از گمرک ورودی فراهم شده و ضریب سلامت انتقال کالا به این گمرک ارتقاء می‌یابد. در سامانه کارنه تیر قرار است زنجیره تسویه از حالت کاغذی به الکترونیکی تبدیل شود و لاشه کارنه تیر در همان روز به دارنده آن ارائه شود. براساس پیش بینی ها سامانه هوشمند کارنه تیر منجر به افزایش دقت و سرعت انتقال کالا و و کاهش تخلفات احتمالی می‌شود