راه برون رفت از رکود/ آیا اقتصاد مقاومتی می تواند گزینه مناسبی باشد؟

 

 

اقتصاد مقاومتی ( Resistive economy) روشی برای مقابله با تحریم ها علیه یک منطقه یا کشور تحریم شده  می باشد در شرایطی که صادرات و واردات هیچ کدام برای آن کشور مجاز نمی باشد. اقتصاد مقاومتی به معنی تشخیص حوزه های فشار و متعاقباً تلاش برای کنترل و بی اثر کردن آن تاثیرها می باشد و در شرایط آرمانی تبدیل چنین فشارهای به فرصت است. برای رسیدن به اقتصاد مقاومتی باید وابستگی های خارجی کاهش یابد و بر تولید داخلی کشور و تلاش برای خود اتکایی تاکید گردد. به عبارت دیگر در مدل اقتصاد مقاومتی هدف استفاده از توان داخلی و مقاومت در برابر تحریم ها با ایجاد کمترین بحران است. اقتصاد مقاومتی معنا و مفهوم متفاوت با مقاومت اقتصادی دارد به طوری که در مقاومت اقتصادی، دولت ها به منظور مقابله با کسری بودجه، دست به اقداماتی چون کاهش هزینه ها، گاهی افزایش مالیات ها، وام ها و کمک های مالی خارجی می زنند. اما مدل اقتصاد مقاومتی، علاوه بر آنکه همانند مقاومت اقتصادی، راههای آسیب رسان به اقتصاد را مسدود می کند، با تهاجمی کردن اقتصاد به جای تدافعی بودن آن و تنظیم نقشه ای جامع و علمی در مدیریت منابع مالی و انسانی و مهمتر از همه بهبود شاخص های فضای کسب و کار، شرایط رقابت پذیری اقتصاد کشور در عرصه های جهانی و در برابر شوک های اقتصادی را فراهم می آورد. همچنین در این مدل، وضعیت اقتصادی کشورها با شاخصه ها و ضرایب جدیدی مانند ضریب خودکفایی در تولید ملی، ضریب استفاده از فن آوری های نوین و نرخ هایی چون کار مضاعف و همت مضاعف باید تعریف و مورد ارزیابی قرار گیرد. بنابراین اگر بخواهیم تعریف نسبتاً جامع برای اقتصاد مقاومتی داشته باشیم، باید گفت که این نوع اقتصاد معمولاً در تقابل با اقتصاد وابسته و مصرف کننده یک کشور قرار می گیرد که منفعل نیست و در مقابل اهداف اقتصادی نظام سلطه ایستادگی نموده و سعی در تغییر ساختارهای اقتصادی موجود و بومی سازی آن براساس جهان بینی و اهداف دارد. برای تداوم این نوع اقتصاد، باید هرچه بیشتر به سمت محدود کردن استفاده از منابع نفتی و رهایی از اتکایی اقتصاد کشور به این منابع حرکت کرد و توجه داشت که اقتصاد مقاومتی در شرایطی که جنگ اقتصادی و نرم وجود داشته باشد معنا پیدا می کند. با توجه به پایبندی مسئولان و ملت ایران به اصول و ارزش های انقلاب اسلامی، می توان گفت که سیاست های خصمانه آمریکا با کشورمان پایانی نخواهد داشت، اما آنچه اهمیت دارد این است که باید در این برهه حساس در کنار استفاده از کلیه ظرفیت های دیپلماتیک جهت زدودن آثار منفی و کاستن از سختی تحریم ها، باید در داخل کشور نیز اقدامات مقابله ای انجام شود، که با اطمینان گفت طرح موضوع اقتصاد مقاومتی از سوی رهبر معظم انقلاب از مهمترین اقدام در این زمینه محسوب می شود که مسئولین نظام باید به دور از هرگونه درگیری جناحی و حزبی، از همه توان خود برای جامه عمل پوشاندن به آنها استفاده نموده و مردم نیز مسئولین را در این امر، بیش از پیش همراهی نمایند.

زیر ساخت های اقتصاد مقاومتی

جهت شکل گیری یک اقتصاد مقاومتی بایستی ابعاد سیاسی و فرهنگی موضوعات اقتصادی نیز مورد توجه قرار گیرد. به طوری که بدون در نظر گرفتن این ابعاد، اقتصاد مقاومتی نمی تواند به تمام معنایی اجرایی شود و موفق باشد. از سوی دیگر، جهت خلق حماسه اقتصادی اگر تنها بر مسائل صرفاً اقتصادی تکیه شود و از سایر ابعاد غفلت شود، می توان اینگونه برداشت نمود که حماسه اقتصادی نیز با عدم موفقیت همراه شود. حماسه اقتصادی یعنی گذار از یک اقتصاد وابسته و آسیب پذیر در برابر نوسانات، به اقتصادی مقاوم که در آن زنجیره تولید در اقتصاد کامل و غیر وابسته باشد. در ادامه به برخی از ابعاد اقتصاد مقاومتی و حماسه اقتصادی اشاره  می شود:

1-الگوی مدیریت جهادی: درابتدای انقلاب با تاسیس جهاد سازندگی، بسیاری از اموری که از سوی برخی از کشورهای خارجی و برخی عوامل داخلی با مشکل مواجه شده بود، با حداقل هزینه برای انقلاب با مدیریت جهادی پشت سر گذاشته شد. بنابراین درصورتی که بپذیریم سبک مدیریت فعلی توانایی حل مشکلات کنونی جامعه را ندارد، به نقطه ای از تصمیم گیری خواهیم رسید که بازگشت به مدیریت جهادی می تواند گره گشا باشد.

2-مصرف تولیدات داخلی و اصلاح الگوی مصرف: در عرصه رقابت تولیدات داخلی و کالاهای خارجی، اولویت دادن به مصرف تولیدات ایرانی و پرهیز از مصرف کالاهای خارجی کمک شایانی به اقتصاد مقاومتی می کند. در همین راستا تولیدکنندگان داخلی نیز می باید ضمن افزایش کیفیت کالاها، با تعیین قیمت مناسب نظرات مردم را جلب نمایند. برخی معتقدند اقتصاد مقاومتی یعنی اینکه مردم الگوی مصرف خود را تغییر دهند و از مصرف کالای خارجی به سمت مصرف کالای داخلی حرکت کنند.

3-مسئله ی وحدت و انسجام ملی: در کنار تمام مولفه ها و سر فصل های اقتصاد مقاومتی، آنچه بیشتر اهمیت می یابد، وحدت تمامی عرصه های دولتی، خصوصی و مردم جامعه است. با چنین اتحادی، کارایی و کارکرد اقتصاد جامعه افزایش می یابد.

4-مبارزه با رانت خواری و فساد: در اقتصاد مبتنی بر دلالی و سوداگری، بخش مولد بیشترین آسیب را می بیند و نظام اقتصاد به سمت بروز حباب های قیمتی و نوسان های شدید سوق می یابد. چنین اقتصادی در مواجه با فشار خارجی کمترین پایداری و مقاومت را دارد و به سرعت متلاشی می شود.

5-اجرای برنامه های بالا دستی: یکی از راهبردهای سیاسی جهت اجرایی کردن اقتصاد مقاومتی، حرکت کردن در مسیر برنامه های میان مدت ( برنامه های توسعه ای پنج ساله) و بلند مدت ( سند چشم انداز 20 ساله) می تواند باشد.

6-چابک سازی بدنه دولت: یکی از اصلی ترین مسائل سیاسی که در اقتصاد مقاومتی می بایست مورد توجه قرارگیرد، کوچک سازی دولت است. دولت درحال کنونی یک مانع جدی برای تحقق حماسه اقتصادی، که رکن اصلی آن واگذاری آن به بخش خصوصی و توانمند سازی مردم است، می باشد.

محورهای اساسی اقتصاد مقاومتی

1-حمایت از تولید ملی: در این راستا بایستی تعامل سه حلقه ی مربوط به دولت، بخش تولید و مردم برقرار باشد بدین معنی که هرچه قدر که مردم را تشویق به خرید کالای داخلی کنیم ولی کیفیت تولید کالای داخلی پایین باشد، عملا رغبتی از سوی مردم به خرید کالای تولید داخلی نخواهد بود. همینطور اگر تولید کننده هم برای تولید کالای با کیفیت همت کند ولی دولت و نظام بانکی کشور، خدمات مالی و پولی ارائه ندهند و یا قوانین اقتصادی فضای کسب و کار را سخت کند باز هم نتیجه منفی خواهد بود. لذا باید تمامی ارتباطات این سه حلقه باهم اصلاح شده و در راستای افزایش تولید ملی بهبود پیدا کند.

2- اجرای کامل سیاست های اصل 44 قانون اساسی: محدود سازی اقتصاد دولتی و آزاد سازی اقتصاد از پیامدهای مهم اصل 44 قانون اساسی است. اقتصاد مقاومتی فعال و پویا نیازمند برنامه ریزی استراتژیک و راهبردی، مبتنی بر مردمی کردن اقتصاد از طریق میدان دادن بیشتر به فعالان بخش خصوصی و رفع موانع و مشکلات این بخش می باشد.

3-توجه به نخبگان و استفاده از فناوری نوین: میدان دادن به نخبگان در عرصه صنعت، تجارت و کشاورزی، از ویژگی های اقتصاد مقاومتی است و نیز باید شرایط به گونه ای باشد که نخبگان بدون مانع کارهای خود را پیش برند. آنچه جای نگرانی است، تحریم خارجی نیست بلکه نگرانی در خصوص موانع تولید و تجارت در داخل کشور است که گاهی شدیدتر از تحریم ها عمل می کند.

مهمترین اهداف تحقق اقتصاد مقاومتی

1-مهارسوداگری و فساد، گام اول تحقق اقتصاد پایدار: برخی از سیاست های اجرایی این اصل عبارتند از: سیاست های کنترل زمین و مسکن، مبارزه با قاچاق و واردات غیرقانونی، ساماندهی فضای اطلاعاتی به منظور دسترسی یکسان آحاد جامعه به اطلاعات اقتصادی و...

2-مردمی سازی اقتصاد، ارتقاء مقاومت اقتصاد در برابر تحریم ها: می بایست توانمند سازی آحاد مردم در دستور کار قرار گیرد تا زمینه برای حضور موثر همه افراد در فعالیت های مولد اقتصادی فراهم شود.

3-خلاصی از وابستگی به درآمد نفتی، مصداق خود اتکایی: برخی از سیاست های قابل طرح در این خصوص عبارتند از: جایگزینی درآمدهای جاری به جای نفت مانند؛ مالیات و درآمدهای ترانزیتی و... ونیز گسترش شرکای تجاری از یک شریک عمده به چندین شریک کوچکتر...

4-اولویت بندی شرکای تجاری ایران: کشورهای منطقه و نیز کشورهای با همسویی ایدئولوژیک باید بر دیگران ترجیح داده شوند.

5-فرهنگ سازی اولویت تولید بر واردات و خرید کالای داخلی

نقش دولت و مردم در تحقق اقتصاد مقاومتی

ازجمله سیاست های مناسب از ناحیه دولت عبارتند از: تثبیت نرخ ارز، اشتغالزائی، ثبات قیمت ها (جلوگیری از بروز تورم)، اصلاح ساختار دولتی. در کنار این، تحقق اقتصاد مقاومتی صرفاً با مشارکت مردمی امکان پذیر است و لاغیر. از مهمترین نقش های مردم در تحقق اقتصاد مقاومتی می توان به این موارد اشاره کرد: مدیریت مصرف، قناعت، تولید ثروت حلال، ترجیح مصرف کالای داخلی بر کالای خارجی

موانع و چالش های پیش روی اقتصاد مقاومتی

1-وجود عوامل متعدد بر ایجاد فضای منفی برای جذب سرمایه گذاری داخلی و خارجی

2- وجود موانع متعدد پیش روی تولید ملی

3- عدم وجود فضایی رقابتی در بخش تولید و توزیع در برخی گروه کالایی

4- پایین بودن سطح بهره وری نیروی انسانی و ضرورت تشکیل نیروی انسانی کارآمد بیش از گذشته

5- افزایش نقدینگی و عدم تناسب آن با تولید

6- تورم بالا و مستمر درکشور

7-اختلالات متعدد در بازار ارزی کشور

8- سطح بالای بیکاری و عدم اشتغال پایدار

9- افزایش مستمر قیمت مسکن و اجاره ها

10- وابستگی شدید بودجه سالانه کشور به درآمدهای حاصل از فروش نفت خام

11- کسری بودجه مزمن و پایدار

12- عدم اجرای کامل سیاست های اصل 44

13- وجود نظام مالیاتی، پولی و بانکی ناکارآمد

14- فساد اقتصادی و عدم پیشگیری در مواجه با فساد مالی در دستگاههای دولتی و غیر دولتی

15- انجام واردات بی رویه

16- عدم اعمال مالیات های سنگین برای فعالیت های غیر تولیدی

17- بوروکراسی اداری و فضای دیوانسالارانه و....

نتیجه گیری و پیشنهادات

با توجه به بررسی همه عوامل موثر در اقتصاد مقاومتی باید گفت که تحریم ها نمی توانند خلل مهمی برای کشور با قدرت جمهوری اسلامی ایران و با این مرزهای گسترده و منابع خدادادی ایجاد کنند. نظام اسلامی قادر است با برنامه ریزی، تلاش، تدوین استراتژی ها و اقدامات لازم با محوریت اقتصاد مقاومتی، بخش عمده ای از تهدیدهای امروزین را به فرصت تبدیل کند.

راهکارهای ذیل جهت رسیدن با اهداف اقتصاد مقاومتی ضروری است:

1- نقطه شروع اقتصاد مقاومتی، سیاستگذاری برای اصلاح الگوی مصرف است. مصرف تولید را جهت می دهد و این دو در کنار هم، جهت سرمایه گذاری را مشخص می کنند.

2- افزایش بهره وری در تولید، کاهش قیمت تمام شده تولیدات، کیفیت بهتر و خدمات بیشتر در رقابت با تولیدات خارجی و کاهش واردات، حمایت از تولید ملی به ویژه تولیدات استراتژیک

3- کاهش بیکاری و خشکاندن ریشه های فقر و آسیب های اجتماعی ناشی از بیکاری در جامعه

4- فعال سازی سیستم های مالی، پولی و بیمه ای بخش تولید برای تحرک در اقتصاد داخلی و نیز حمایت از صادرات غیر نفتی

5- افزایش واردات دانش فنی، خطوط تولید و ماشین آلات در ازای کاهش واردات مصرفی و حمایت از شرکت های دانش بنیان

6- توجه به معضل تورم و برقراری یک نظام قابل پیش بینی و قابل مدیریت در قبال شاخص تورم و تطبیق آن با سطح حقوق و دستمزدها و نیز قیمت ارز در پیشگیری سیاست های بهینه در این فرایند

7- برقراری ارتباطات خاص اقتصادی با برخی از کشورهای دوست

8- شکل گیری روحیه جهاد اقتصادی، تولید ملی و حمیت ایرانی

9- ذخیره سازی کالاهای اساسی جهت تامین امنیت غذایی مردم (مانند کشور سوئیس).