محمدصادق نائبی: دکتر صدیق تنها شخصیت صاحب نامی بود که ساهر را به میانه هدیه داد و بنده با تکیه بر مقام علمی و سابقه دیرینه ایشان با بزرگان چنین ادعایی کرده و در کتاب سابقم ساهر را جزو مشاهیر میانه آوردم ولی از همان روز اول مورد عناد و غرض ورزی تبریزی ها و خانواده ساهر! قرار گرفتم و بی تردید اگر حمایت قاطعانه استاد صدیق از بنده نبود، پا پس می کشیدم. راستی چه کسی نزدیکتر از پروفسور دوزگون به حبیب ساهر؟! بنده ساهر را در میان صدها مشاهیر میانه جزو ده مشاهیر نخست می دانم و این را لطف این استاد می دانم. همان شخصی که گفته امش: "صدیق" آنکه نزاده مثل او دهر ـــ اگر من قطره باشیم او بود بحر.
نوشته زیر متن سخنرانی پروفسور دکتر صدیق (دوزگون) درباره میرحبیب ساهر در دانشگاه شهید بهشتی در سال 1369 می باشد. پروفسور دوزگون با توجه به رابطه نزدیکشان با استاد ساهر و استاد شهریار، به رابطه این دو قله شعر آذربایجان اشاره می کنند که در جاهایی نیز از انتقادهای ساهر از شهریار پرده برمی دارند. خداوند عمر ایشان را طولانی و روح آن دو را شاد کناد!
میرحبیب ساهرین آتاسی میانانین «ترک» کندیندن تبریزه کؤچوب، سرخاب محله‌سینده یورد سالمیشدی. اؤزو بو حاقدا دئییر:
منیم آتام بدوی یمیش، کؤچری،
بیرگۆن گیریب دروازادان ایچه‌ری،
باغدان سووب آتلانارکن چبری،
قېزېل سولار محلّینده یورد سالمېش،
دوه‌چی دن گؤزه‌ل ـ گؤیچک قېز آلمېش.
ساهر 1282 ـ نجی شمسی ایلینده دۆنیایا گؤز آچمېشدې. اۏنو، دؤرد ـ بئش یاشلارېندا «سردابا اۆستۆ»نده مکتب خانایا گؤنده‌رمیشلر. یئدی یاشېندا ایسه «سیدحمزه » بقعه‌سی‌نین جنبینده‌کی مدرسه‌یه گئتمیشدیر. همین ایل آتاسی اؤلمۆشدۆر. ایکی ایل سۏنرا آناسې اونو «حیدرتکیه‌سی » مکتب‌خاناسېنا گؤندرمیش و اۏ بورادا شهریار ایله هم‌درس اۏلموشدور. همین مکتب‌خانادا « احسن‌المراسلات » و «ابواب الجنان » کیتابلارېنې اۏخوموشلار. اۏن ایکی یاشېندا یئنی اصول ایله اداره اولان« مدارس معتمده »یه آد یازدېرمېشدېر و یئنه‌ده شهریار ایله هم‌درس اۏلموشدور. همین مدرسه‌ده شرعیات و عربیات ایله یاناشې جغرافیا، علم الاشیاء فرانسېزجا و روس دیلی ده اۏخوماغا باشلامېشلار، بو مدرسه‌ده اوچ ایل درس اۏخودوقدان سۏنرا «شئشگیلان » محله سینده یئنی آچېلان «رشدیه » مدرسه‌سینه وارد اۏلموشلار. بو مدرسه‌نی «میرزا حسن رشدیه» آچمېشدېر. بو مدرسه‌لرین هامېسېندا درسلر تۆرکجه گئدیردی و فارس دیلی متنلری احتوا ائده‌ن «فرائد الادب » کتابی و عربجه «مدارج القرائه »ده اوخونوردو.
ساهر همین مدرسه‌دن سۏنرا، «مدرسه‌ی مبارکه‌ی محمدیه »یه کئچیر و آلتې ایل سۏنرا بو مدرسه‌نی بیتیریر و احتمال که همین ایلده شهریاردان آیرېلېر. بیر باش تۆرکیه‌یه گئدیر، استانبول دانشکده‌سینده «جغرافیا» بؤلۆمۆنه آد یازدېرېر و اورادان 1313 شمسی ایلینده علمی لیسانس درجه‌سی آلېر. استانبولدا 7 ایل قالدېقدان سۏنرا تبریزه گلیر و 1326 نجی ایلده اردبیله، سۏنرا قزوین و تهرانا سورگون ائدیلیر و 1364 نجی آجې اؤلۆم ایلینه‌دک تهراندا قالېر.
ساهر تۆرکیه‌ده اؤیر‌ندیڲی یئنی شعر شیوه‌سینی ایرانا گتیریر. ایرانلې فارس شاعری نیما یوشیج اۏنون تأثیری آلتېندا یئنی اسلوبدا شعر دئمڲه باشلایېر. ساهرین خلاقیتی اۏ قده‌ر نیما یارادېجېلېغېندا اثر باغېشلېر که نیما تۆرکجه یئنی شعرینی فارسجا تقلید ائتمه جسارتینه مالیک اۏلور و «شعر نو» دئییلن یئنی اسلوب یارادېر. نیما دفعه‌لر ساهرین اوستادلېغېندان سؤز ائده‌رکن، اۏندان جسارت آلماسېنادا تأکید ائدیر. تأسفله که ایندیه‌دک ساهرین بو بؤیۆک نقشی اینجه‌لنمه‌میشدیر. ساهر اؤزۆده بونو، بیلیرمیش. اۏ بیر یئرده فارسجا شعر نو یازانلارا خیطاب دئییر:
نخست، من ز رخ این عجوز افسونکار،
شبانه پرده گرفتم به خلق بنمودم.
نخست، من بشکستم طلسم عرف قدیم،
به سوی شعر نوینت دریچه بگشودم.
* * *
به سایه‌ها بزدم سایه روشن رنگین،
که سایه بر رخ شعر کهن فرو افکند.
اگرچه کهنه‌پرستان گریستند به من،
ولیک نسل جوان زد به شعر من لبخند.
و بیر یئرده«فروغ فرخزاد » اخیطاب و اونا نصیحت اولاراق دئییر:
بهل ای خواهر من نغمه‌ی ناموزون را،
که در آن غیر فضاحت هنر و رنگی نیست.
کوش تا همره ما سوی سحر روی آریم،
آن سحرگه که در آن اندُه و دلتنگی نیست.
* * *
هیچ اندیشه نمودی که در این راه هنر،
در جهان غم آشفته چه نقشی داری؟
هیچ اندیشه نمودی که تو هم زن هستی،
همچو زن‌ها ز غم و اندُه بخشی داری؟
* * *
هیچ اندیشه نمودی که یکی شاعره‌ای،
که ز ابریق هوس خورده و سرمست شود.
در ره آرزوی تلخ و هوس‌های زرین،
همچو هرجایی آراسته و پست شود!
* * *
غیر رنگ خود و جز نقش هوس‌های گران،
در دل آینه‌ها نقش دگر نادیدی!
هیچ کمرنگی زن‌های سیه بخت وطن،
هیچ اطفال گرسنه به سفر نادیدی.
گؤرۆنۆر که ساهر یالنېز شهریارا یۏخ، نیما، فروغ فرخزاد و باشقا شاعیرلره‌ده اوستادلېق ائتمیش و اۏنلارې نصیحت ائتمه‌دن چکینمه‌میشدیر. بعضی دار دوشونجه‌لی تدقیقاچېلار، ساهرین شهریارا نصیحتلرین و بعضا اعتراضلارېنې گوبودجاسېنا طرح ائده‌رک، گویا اۏنون شهریار ایله دوشمن اۏلدوغونو اورتایا آتېرلار، حالبوکه ساهر شهریارېن یارادېجېلېغېنې سئون، اۏنون یوکسلمه‌سینی آرزولایان بیر بؤیۆک قارداش کیمی اۏنونلا دانېشېر ولاکین فروغ فرخزادا خیطاب دئییر:
من از آن شاعره اندرز پذیرم به جهان،
به گنه دامنش آلوده نگردیده هنوز.
راه آن شاعره بسپارم، ناگفته به خلق،
با همه درد بساز و به همه آتش سوز.
* * *
مدح آن شاعره گویم که نکرده‌ست خطا،
در ره حق و عدالت بگذشته‌ست ز جان.
روز ناگفته به شب، تیره نگفته‌ست به روز،
به همه دوزخ سوزنده نگفته‌ست، جنان.
* * *
مدح آن شاعره گویم که نگفته‌ست به عمر،
دادگر بر کس خونخوار و به نادان دانا.
بهر یک جامه‌ی فاخر، ز پی گوهر و زر،
پیش دزدان نشده تا که کند مدح و ثنا.
* * *
من بر آن شاعره اهدا کنم اشعار نوین،
که زدرد دگران باخبر و آگاه است. . .
سۏنا قده‌ر. . .
بئله عصبیّت‌لی و حسّاس شاعر، شهریار ایله اۆز ـ اۆزه گلنده، البته بیر دوست و بیر معنوی یۆکسکلیک، صاحیبی قارداش کیمی اۏنا چۏخ یومشاق اعتراضلار ائدیر، اۏنو سئویر، نصیحت ائدیر و دئییر:«باخ شهریار، صهیونیسم باش قالدېرمادادېر!»:
شام چؤلۆندن بیرگۆن گۆنش چېخاندا،
گؤی فلسطین سرمست یاتان زاماندا.
سیچانلار تک یاواش سس‌سیزجه خبر،
آج جهودلر دروازادان گیردیلر.
یورد اودلاندې، ویران اولوب تالاندې،
یئرلرینده قارا تورپاق قالاندې.
آیاقلاندې بوستانلېقلار، باخچالار،
مزرعه‌لر اولدو بوتون تارومار.
بئله‌لیکله شهریارې اویالتماق ایسته‌ییر. اۏ بو قصد اۆچۆن «منظوم مکتوب» شعرینی قوشموشدور. بو، بیر منظومه دیر. منظومه دؤرد حصّه‌دن عیبارتدیر. هر حصّه ایلین بیر فصلینه اختصاص تاپمېشدېر و عمومتیله «حیدربابایا سلام » منظومه‌سینه جواب اولاراق یازېلمېشدېر، بورادا ، ساهر شهریارا خیطاب دئییرکی «منصور خانی وصف ائتمک عوضینده، خلقین آجېناجاقلې حالېنا یانماق لازمدېر.»
بئله یومشاق انتباهلار، اۏنون «خاطرات» عنوانلې منظومه‌سینده‌ده گلیر. همین منظومه‌ده شهریارا خیطاب یازېلمېشدېر و «کؤشن » مجموعه‌سینه داخیل ائدیلمیشدیر.«کؤشن» کتیابېندا، ساهر، شهریارا عائد بیر چۏخ شعر داخیل ائدیبدیر حتّی بیر یئرده اوشاقلېق خاطیره‌لریندن‌ده دانېشېر . «ناظم آقا »نین اۏنون آیاقلارېنا و درماسېندان سؤز ائدیر و دۏستون محمد حسین شهریارا دئییر:
شیشی یاتسا بیر آز آیاقلارېمېن،
سحر گلمه‌سمده، گلرم آخشام.
کیتابېن سونوندا شاه زامانېندا تهراندا غریب یاشاماسېندان گیلئیله‌نیر و شهریارې تبریزه دؤنۆب گئتمه‌سینه گؤره سیتایش ائدیر و دئییر:
بو یئرین چیرکیندیر باهارې یایی،
گۆنشی اودلودور تۏزلو دور آیی.
بورادا چارپېشار فقر ایله ثروت،
بورادا درویش‌لیک درین بیر حکمت!
سس سالار بورادا گئجه‌لر بایقوش،
بورادا ابلیس‌لر یورد ـ یووا قورموش.
بوراسې بازاردېر، شرف ساتارلار!
قولدورلار حشمته، جاها چاتارلار.
باخچاسې گۆللنمز بوردا غئیرتین،
گؤنده‌رمیش بورایا تانرې لعنتین.
همین منظومه ده، ساهرین شهریارې نئجه سئودیڲی «یاغماساندا شیمشک چاخېب گورولدا»عنوان احساسلې بیر پارچاسېندا دویولماقدادېر. بو پارچانې اۏخویورام:
آخما ایرماق، من ده سنه یۏلداشام،
گؤتۆر منی ائله بیل که بیر داشام.
سن داغلارېن آغېر یوکون چکرسن،
بولاقلارېن سرین سویون ایچرسن.
داش دڲیلم، یاپراق قده‌ر یۆنگۆلم،
یۏلون اۆسته دۆشن تۏزلو بیرگۆلم.
بیر دامجېیام بولودلاردان یئنمیشم،
بیر کؤلگه‌یم کنارېنا سینمیشم.
آخما ایرماق، دایان سنا سؤیله‌ییم،
بودور منیم التماسېم دیله‌ڲیم:
ـ باغلې‌یام من سنین دۏغما ائلینه،
وئرمه منی آمان دۆشمن الینه.
قانادېنا آلېب، گزدیر هریانې،
گؤتۆر منی، قانادلارېن قوربانې.
آلاچېغېم یاندې، گؤردۆن توستوسون،
یاخلاشمادېن، بۏغدو منی قارا گون.
هئچ اۏلمازسا مایاق کیمی پارېلدا،
یاغماساندا، شیمشک چاخېب گورولدا.
