چیلله گئجه‌سی— یئر کوره‌سی‌نین قوزئی یاریم‌کوره‌سینده، ایلین ۳۶۵ گئجهسینین ان اوزون گئجه‌سی‌دیر. بۇ گئجه، شمسی ایلی‌نین، دئی آیین باشلانقیج گئجه‌سی، آذر آیی‌نین سونونجو گئجه‌سی و 3 آی نووروز بایرامینا قالمیش بیر گئجه‌دیر.
 ایران آذربایجان جومهوریتی افغانیستان عراق کوردیستانی تاجیکیستان پاکیستان تورکیه (کوردلر و آذربایجان تورکلری‌نین طرفیندن توتولور) |
| national |
| ایلین ان اوزون گئجه‌سی |
| دسامبر ۲۰، ۲۱ یا ۲۲ (قیش گئجهسینین تحویلی) |
میلاد تاریخی ایله دئکابرین 21-دن 22-ا کئچن گئجه‌دیر. بۇ گئجه اساساً جمهوری آذربایجاندا ، تورکییه ده و ایراندا قئید ائدیلیر.
بو گئجه‌ده قار یاغماسی چوخ‌لو سئوینجه سبب اولور. همین گئجه عائله عضولری، قوهوم، دوست، تانیش صمیمییت‌له بیر یئره ییغیشیر و ایلین ان اوزون گئجه‌سینی مئیوه و چوخ‌لو شیرنیات یئمکله قئید ائدیرلر.
بو گئجه‌نین ان اهمیت‌لی آتریبوت‌لارین‌دان بیری قارپیزدیر. اهالی قارپیز یئییر کی، سویوغا یوخ دئسین. بئله کی، هر عاییله همین گئجه موتلق بیر قارپیز آلمالی‌دیر. اگر یئنی ائولنن‌لر وارسا اونلارا دا والیدئین‌لری طرفیندن قارپیز هدیه وئریلیر.
بو گئجه آذربایجانین ان دوغما، گچمیشدن قالان و یئگانه گئجه بایرامی‌دیر. جویز یا گیردکان(قوز) هالواسی، چشیر (کؤک) هالواسی،سوتلو بوغدا قاورقاسی، پاخلاوا (باقلوا)، توخوم (سئمیچکا)(توم) و یمیش و باشکا شیرنخلر دا بۇ گئجه‌ده سوفره‌ده اولمالی‌دیر.
چیلله نه دئمک ؟
چیلله فارسجا زه معناسینده دیر که یای چیلله سی ( زه کمان ) اوخی ساخلا بوردا وئرن معنا بودی کی چیلله یا زه سونونا و حدینه قدر چکیلیب یعنی او زامان کی دییر لر یای چیلله سی یانی یایین لاپ چوخ ایتسی سی یا قیش چیلله سی یعنی قیشین لاپ چوخ سویوخ گونی بوردان نتیجه آلینیر چیلله گئجه سی یعنی ایلین لاپ اوزون گئجه سی.
چیلله گئجهسینین عادت عنعنه‌لری
آذربایجان کندلرینده و شهرلرینده بۇ گئجه‌اۆچون موختلیف عادت – عنعنه‌لر موجوددور. کورسو دوورونو ییغیلیماق، فامیلین بویوگلری‌نین ائولری گئتمک، گئجه‌لر "تاپماجالار" و "بایاتی‌لا" سویله‌مک "گول گول اویونو" بۇ گئجه‌نین عادت-عنعنه‌لری‌ندن‌دیرلر. هر حال‌دا "چیلله قارپیزی" یئمک بۇ گئجه‌نین تمل عادتی‌دیر.
چیلله قارپیزی
قیش فصلی‌نین ان اوزون سورن بؤیوک چیلله‌سی اؤز قار توفانینا، سویوق و دوندوروجو شاختاسینا گؤره ائل آراسیندا قاراقیش دا آدلانیر. بؤیوک چیلله‌نین باشلاندیغی گونو، یعنی 22 دئکابری بزن چیلله بایرامی دا آدلاندیرمیش‌لار. همین گونون گئجه‌سی ایلین ان اوزون گئجه‌سی اولدوغون‌دان بونا چیلله گئجه‌سی ده دئییلمیش‌دیر. چیلله گئجهسینین آخشامی آدام‌لار قیش‌دان قورخمادیق‌لارینی نوماییش ائتدیرمک اۆچون تونقال‌لار یاندیریر، اودون اوستون‌دن هوپپانیر، تونقالین اطرافیندا رقص ائدیر، اه‌یلنجه‌لی اویون‌لار، تاماشالار گؤستریرلر. بؤیوک چیلله‌نین شرفینه هر ائوده آچیلمیش سوفره‌یه جانا ایستی‌لیک گتیرن دادلی-لذت‌لی یئمک‌لر قویولور. بؤیوک چیلله سوفره‌سی‌نین ان ساییلیب-سئچیلن، یای‌دان محض بۇ گون اۆچون ساخلانیلان چیلله قارپیزی‌دیر. خالق بۇ قارپیزین شانینه سؤز ده قوشوب:
قارپیز ائله، قارپیزی،
قالیب ایله قارپیزی.
بؤیوک چیلله آدییلا
دوشوب دیله قارپیزی.
عزیزیم، چیلله قارپیز،
دوشوبدو دیله قارپیز.
ییغیلیب خورجون‌لارا،
گئدیر یازگیله قارپیز.
چیلله قارپیزینی عادتن ائوین بؤیوگو کسیر. او اولجه قارپیزین زوغو اوْلان طرفینی دایروی کسیب قابیغی دؤرد حیسه‌یه بؤلور. اؤزو و دیگر عاییله عضولری اورک‌لرینده نیت توتورلار. او همین قابیق‌لاری یئره آتیر. قابیق‌لارین نئجه دوشمه‌سینی هر کس اوریینده توتدوغو نیتی ایله یوزور. قارپیزی کسن اونو دیلیمله‌ییر. عائله‌نین هر بیر عضوو بۇ قارپیزدان یئییر. قونشولارا دا پای گؤندریلیر. چیلله قارپیزینین توم‌لاری ییغیلیب ساخلانیلیر. ایناما گؤره، چیلله قارپیزینین توم‌لاری آتیلارسا، اوندا قارشی‌داکی ایلده محصول بول‌لوغو اولماز. بؤیوک چیلله‌نین ان مشهور آیینی، سؤزسوز کی، سمنی گؤیرتمک و اوندان حالوا بیشیرمک‌دیر. بو، بیر واخت دوغرودان-دوغرویا سمنی بایرامی آدلانان بایرامین چوخ‌سای‌لی مراسیم آیین‌لرین‌دن بیری‌دیر. باهاری چاغیرماق، بونونلا دا طبیعتی یاشیل گؤرمک، اؤز اکدیگی تاخیلین گؤیرمه‌سی آرزوسونون صونعی رمزینی یاراتماق تشببوسون‌دن ایره‌لی گلن سمنی گؤیرتمه‌یین تاریخی اجدادلاریمیزین ایلکین امک، تصرروفات حیاتی ایله باغ‌لی‌دیر. یاشاییشی‌نی، دولاناجاغینی تصرروفات ایلی‌نین – باهارین، یازین باشلانماسیندا گؤرن اولو اجدادلاریمیز تاخیلی صونعی شکیلده، یعنی ائو شرایطینده گؤیرتمک‌له تئز گلمه‌سینی، بونونلا تورپاغین اویانماسینی، محصولون جوجریب بؤیومه‌سی آرزوسونو ایفاده ائتمیش‌لر. سؤزسوز کی، بورادا تقلیدی سئحر آکتی آپاریجی‌لیق تشکیل ائدیر. بۇ تقلیدی سئحرین باشا دوشولن معناسی بئله‌دیر: "محصولوم، سنی ائوده گؤیرتدیگیم کیمی، اکین ساحمده، تورپاغیمدا دا بئله‌جه گؤیر، بؤیو"
سویودوجو اولمایان زامان‌لار بوستان‌لاری اولان‌لار، بیر-ایکی یاخشی قارپیزی طاغینین اوستونده ساخلاییب، اوزونه هالاخ و جیویر توکردیلر تا سویوق و حئیوان‌لاردان امان‌دا قالسین. بونلاری چیلله‌گئجه‌سی اۆچون گوتورردیلر. بوگونکو گونده آذربایجان خالقی، قارپیزلارین میناب، دزفول و اهواز شهرلریندن الده ائدیرلر.
خونچا
خونچانی به‌ی (داماد)ین عاییله‌سی پای اولاراق گلین‌ین ائوینه آپاریر. خونچانین ایچینده قارپیزدان علاوه حریر و باهالی پارچالار، میوه‌لر، آجیل و شیرینی‌لر گورمک آپاریلیر. عادت اولاراق خونچانین قارپیزی گوزل صورت‌ده بزه‌نمه‌لی‌دیر.
چیلله گئجه‌سی اۆچون بایاتی دَییشدیر
چیله چیخار بایراما بیر آی قالار
پینتی آرواد قوورمانی قـــورتارار
گئدر باخار گودول ده یارماسینا
باخ فلکین گردش و غوغاسینا
داش ماکیدا چیلله گئجه سی بۇ نغمه نی اوخویارلار:
آی چیلله ، چیلله قارداش
آتین قامچیلا قارداش.
بیر گلدین دانیشمادیق،
قلبیم آچیلا قارداش قوشا چایدا میاندابدا چیلله آخشامی گون باتارکن اود یاندیریب، اوٍستوندن آتیلارلار . سوْنرادا
اوْدو قاریشدیریب ، داغیدیب، بئله اوْخویالار :
چیلله قوْودو ،چیلله قوْودو
سحر مینجیق ، سحر مینجیق.
سحر مینجیق دئدیکده ساباهیسی گون مینجیق – مینجیق یاغیش یاغماسینی آرزیلارلار/ ویکی پدیا
