میانه به واسطه موقعیت خاص جغرافیایی‌اش، تعداد بیشماری رود فصلی و دائمی کوچک و بزرگ را در خود جای داده است. این فراوانی تعداد رودها از یک سو و قرارگیری میانه بر مسیر شاهراه تجارت شرق و غرب از سوی دیگر باعث شده پل‌سازی در میانه از رونق خاصی برخوردار باشد، بطوری که به جرات می‌توان میانه را سرزمین پل‌ها نامید. اما آنچه بیشتر از تعداد پل‌های ساخته شده در میانه جلب نظر می‌کند، تعداد پل‌های منهدم شده آن است!
در یکصد سال گذشته، میانه شاهد انفجار ۴ پل از کلکسیون پل‌هایش بوده است: پل پردلیس، پل دختر، و پل‌های راه آهن و راه شوسه قافلانکوه؛ که شاید بتوان این تعداد انفجار پل را در این محدوده‌ی زمانی و مکانی در تمام جهان بی‌نظیر دانست!
پل پردلیس اولین پل منفجر شده میانه است؛ داستان انهدام این پل به سال ۱۲۹۷ یا ۱۲۹۸ شمسی باز می‌گردد؛ روزهایی که جنگ جهانی اول پایان یافته ولی آثار آن در ایران هنوز دردسر ساز است، شمال و غرب و جنوب کشور توسط نیروهای روس و عثمانی و انگلیس اشغال شده، حکومت قاجار با پادشاهی احمدشاه ضعیفترین دوران خود را می‌گذراند و عملا از اداره کشور درمانده است. در این اوضاع نابسامان فاجعه‌ای گیربانگیر کشور میشود که بعدها «قحطی بزرگ ایران» نام میگیرد. طبق آمار در این قحطی حدود ۲۵ تا ۴۰ درصد جمعیت کشور بر اثر سوء‌تغذیه یا بیماری‌های دیگر جان خود را از دست میدهند. عمق فاجعه به حدی است که غارت و سرقت اموال و ارزاق دیگران برای حفظ جان خود و خانواده امری عادی به حساب می‌آید. آنطور که از منابع برمی‌آید، ظاهرا شدت فاجعه در خلخال بیشتر از سایر نقاط است. گروهی از عشایر خلخال برای تامین معاش خود مداما به خلخال و روستاهای اطراف آن حمله میکنند و وقتی اتمام منابع غذایی در خلخال را حس میکنند، راه روستاهای کاغذکنان را در پیش میگیرند.
قزل اوزن کاغذکنان را از خلخال جدا کرده و تنها معبر بین این دو منطقه پل پردلیس است. محمدتقی خان سطوت الممالک معروف به امیر تومان، از خوانین کاغذکنان، وقتی متوجه این تهدید میشود، برای محافظت از اموال مردم -فراموش نکنید که برای یک فئودال، مردم سرمایه به حساب میآیند!- اقدام به انفجار پل پردلیس می‌کند تا راه غارتگران مصیبت‌زده را به کاغذکنان سد کند. ظاهرا هم موفق میشود، اما با این کار یکی از کهن‌ترین پل‌های ایران را از خدمت مرخص می‌کند! هرچند بعدها مردم منطقه با قرار دادن الوار و تیرهای چوبی روی دهانه‌های آسیب‌دیده پل، از آن عبور می‌کرده‌اند، اما این پل پس از انفجار دیگر هرگز مرمت نشد و همچنان به همان شکل تخریب شده باقی مانده بود تا آبانماه امسال که اداره کل میراث فرهنگی استان اردبیل خبر آغاز مرمت آن را اعلام کرد.
پل‌های بعدی، پل دختر و پل‌های راه شوسه و راه‌آهن قافلانکوه‌اند که هر سه در یک منطقه قرار دارند و هر سه در یک زمان و با یک هدف منفجر شده اند: جلوگیری از پیشروی ارتش شاهنشاهی به آذربایجان.
داستان انفجار این پل‌ها به نیمه شب ۲۰ آذر ۱۳۲۵ باز می‌گردد، یعنی اولین ساعات آخرین روز عمر حکومت ملی آذربایجان. پس از پایان جنگ جهانی دوم در شهریور ۱۳۲۴، فرقه دموکرات آذربایجان اعلام موجودیت کرد. سرعت رشد فرقه به حدی بود که توانست در کمتر از ۳ ماه از اکثر شهرها و روستاهای آذربایجان عضوگیری کند. از اواسط آبان ۱۳۲۴ قیام‌های مسلحانه اعضای فرقه آغاز شد و شهرهای آذربایجان یکی پس از دیگری به کنترل فرقه درآمدند و با برگزاری انتخابات مجلس ملی آذربایجان توسط عوامل فرقه این مجلس در ۲۱ آذر ۱۳۲۴ افتتاح شده و سیدجعفر پیشه‌وری را موظف به تشکیل کابینه حکومت ملی آذربایجان کرد.
با اینکه فرقه دموکرات در بیانیه اعلام موجودیت خود معروف به بیانیه ۱۲ شهریور بر حفظ استقلال و تمامیت ارضی ایران تاکید کرده بود، اما حکومت مرکزی این فرقه و حکومتش را تجزیه‌طلب و عامل نفوذ شوروی می‌دانست و عدم خروج نیروهای ارتش سرخ از آذربایجان پس از پایان جنگ را در همین راستا برمی‌شمرد؛ پس احمد قوام -نخست وزیر وقت- از طرف محمدرضا شاه مامور ختم آنچه که «غائله آذربایجان» خوانده میشد گشت. قوام با سفر معروف خود به مسکو و مذاکره با استالین و وعده امتیاز نفت شمال مقدمات خروج ارتش سرخ از آذربایجان در فروردین ۱۳۲۵ را فراهم کرد.
پس از آن هیئتی از سران فرقه که پیشه‌وری در راس آنها قرار داشت برای مذاکره با حکومت مرکزی عازم تهران شدند، سفری که نتیجه آن تعیین والی آذربایجان از طرف تهران و انجام مقدمات برگزاری انتخابات مجلس ملی در آذربایجان در قبال به رسمیت شناختن حکومت خودمختار آذربایجان از طرف تهران بود.
ظاهرا توافق حاصل شده بود تا اینکه در آذر همان سال و روزهایی که آذربایجان آماده برگزاری انتخابات مجلس ملی میشد، حکومت مرکزی اعلام کرد برای تامین امنیت انتخابات نیروی نظامی به آذربایجان می‌فرستد. تصمیمی که حکومت فرقه آن را نقض مذاکرات و تفاهم صورت گرفته در تهران می‌دانست و با آن مخالف بود.
۱۸ آذر ۱۳۲۵ نخستین رویارویی قوای فرقه و نیروهای اعزامی حکومت مرکزی در حوالی کاغذکنان رخ داد و با مقاومت فدائی‌ها رسیدن قوای ارتش شاهنشاهی به نزدیکی پل دختر تا ۲۰ آذر به طول انجامید. نهایتا در نیمه‌شب ۲۰ آذر ۱۳۲۵ قوای فرقه که مقاومت بیشتر را ممکن نمیدانستند برای کاستن سرعت پیشروی قوای حکومت مرکزی و خرید زمان برای عقب‌نشینی، پل دختر و پل‌های شوسه و راه‌آهن قافلانکوه را منفجر کردند و بدینگونه نام این ۳ پل را به لیست پل‌های منفجر شده میانه افزودند. اسامی عاملین انفجارها دقیقا مشخص نیست، ولی مشخصا دستور انفجارها توسط غلام یحیی دانشیان -وزیر جنگ حکومت ملی آذربایجان- که برای فرماندهی فدائیان به میانه آمده بود صادر شده است.
پل شوسه قافلانکوه که در سال ۱۳۱۴ و در جریان اصلاحات جاده‌ای پهلوی اول احداث شده بود چند ماه پس از انفجار مرمت شد اما وقوع یک سیل سهمگین در دهه ۶۰ شمسی آن را برای همیشه از حیز انتفاع خارج کرد. بقایای این پل هم اکنون در مجاورت پل دختر به چشم می‌خورد. پل راه‌آهن قافلانکوه نیز که یکی از دو طاق اصلی‌اش را به کلی از دست داده بود مانند پل شوسه به سرعت مرمت شد.
در این بین تنها پل دختر از آن روز همچنان بصورت تخریب شده باقی مانده است و بعد از مرمت ناموفق قبلی، مرمت اساسی و محیط‌سازی آن وامداری و نگاه بلند و تمدن‌ساز دست‌اندرکاران امر حفظ میراث فرهنگی ایران را می‌طلبد.
دو تصویر با اختلاف ۳۱۰ سال از پل پردلیس کاغذکنان. این پل هم اکنون در دست مرمت است
تصویر منسوب به محمدتقی خان سطوت الممالک (امیر تومان) که پل پردلیس را منفجر کرد
تصویر هوایی از پل دختر (قیز کؤرپوسو) میانه
بقایای ساختمان پل شوسه قافلانکوه در کنار پل دختر که بر اثر سیلی در دهه ۶۰ تخریب شده است
خبر تخریب پل دختر در روزنامه اطلاعات ۱۵ دی ۱۳۲۵
تصویر و خبر تخریب پل شوسه قافلانکوه در روزنامه اطلاعات ۱۵ دی ۱۳۲۵
بالا/ تصویری از پل تخریب کامل چشمه شرقی پل راه آهن قافلانکوه در روزنامه اطلاعات ۱۵ دی ۱۳۲۵
پایین/ تصویر امروز این پل از همان زاویه
ژنرال غلام یحیی دانشیان وزیر جنگ حکومت ملی آذربایجان که دستور تخریب پل های قافلانکوه را صادر کرد. اصالتا سرابی بود ولی پس از بازگشت به ایران از شوروی، در شاخه میانه فرقه دموکرات فعالیت می‌کرد و از حوزه میانه به مجلس ملی آذربایجان راه پیدا کرد.
تصویر تلگراف منسوب به غلام یحیی دانشیان که شرح مقاومت فداییان در روز ۱۹ آذر و تخریب پل ها در شب ۲۰ آذر را به جعفر پیشه‌وری گزارش کرده است
