فرافکنی، پرخاشگری و پوپولیسم

 

فرافکنی، پرخاشگری و پوپولیسم

 

فرافکنی چیست؟

فرافِکنی به معنی نسبت دادن "ناآگاهانه" و گاه "آگاهانه و زیرکانه" اعمال، معایب و امیال ناپسند خود به دیگران است که فرافکن آن را به عنوان شیوه ای تدافعی و پدافندی برای رهایی از اضطراب درونی برمی گزیند. این اضطراب از پاسخگویی صحیح و راستگوی و اعتراف به کاستی ها و دروغ­ های گذشته و حال، ممکن است به وجود آید. در حقیقت، فرد فرافکن با اتهام و یا برجسته کردن و اغراق آمیز نمودن صفات منفی در شخصیت پرسشگر و نیز دیگران، از تشویش درونی خود کاسته و به زعم خود از تله پرسشگرانه خود را نجات می دهد.

با این که فرافکنی در كاهش آسیب های روانی در فرد ناراحت و ناكام مؤثر است؛ اما استفاده مداوم از آن در وهله نخست كمكی به حل مشكل اساسی فرد نمی‌كند و بعدها ممكن است فرد را در اوهام و تخیلات فرو برده و عوارض روانی دیگری به دنبال داشته باشد.

فرافکنی را می توان نوعی اتهام زدایی از خود و انگشت تهمت گرفتن به سوی دیگران تعبیر نمود. در حقیقت، آنچه فرافکن می بیند تیر در چشم دیگران است تا خار در چشم خود. فرافکن مثل مَثَل آبکشی است که با طعنه به آفتابه می گوید دو سوراخ. مَثَل شیرازی "کی بود کی بود؟ من نبودم. من نبودم، شیطون بود، دور کُلاش قیطون بود" به فرافکنی اشاره می کند که برای باوراندن ادعای فرافکنانه خود، حتی توضیح و مشخصات بیشتری از فرد مورد اتهام ارایه می دهد.

 

فرافکنی پیشگیرانه قبل از پرسشگری

فرافکنان حرفه ای و زیرک، پیش از طرح پرسش، آن را پیش بینی کرده و به منحرف نمودن نگاه ها به سمت دیگر و رهایی از ملامت و نگرانی از مواجهه با سوالات و نقدها می پردازند و بدین وسیله از طرح پرسش پیشگیری می کند. این نوع فرافکنی، درست است که اذهان کُند را منحرف و مشغول می کند، ولی اندیشه های تیز را صیقل و در نهایت بیداری عمومی را موجب می­شود.

 

فرافکنی در مقابل پرسشگری

این نوع فرافكنی، اساساً نوعی دلیل‌تراشی، طفره رفتن و توجیه به جای پاسخ دادن به پرسش(ها)ست. فرافکنی در مقابل پرسشگری، مقوله قابل تأملی است که قدمت آن به اعصار گذشته باز می گردد و دارای درجاتی از پیشرفتگی بوده و عواقب آن نیز ممکن است از شدت و حدت متفاوت برخوردار باشد. دانشجوی متقلبی که در مقابل سوال چرا تقلب؟ می گوید همه تقلب می کنند، دعواکننده هایی که به جای اظهار پشیمانی از منازعه، همدیگر را به شروع آن متهم می کنند، دانش آموزی که در امتحان رد و به جای اعتراف به عدم مطالعه، تقصیر را در معلم امتحان گیرنده و دشواری سوالات یا بدشانسی می بیند، پرستاری که کم کاری و اشتباهات خود را با بی عاری سایر پرستاران توجیه می کند، جراحی که عملش ناموفقش را با اصرار به کمک جراح و سرپرستار نسبت می دهد، مریضی که شدت یافتن بیماری اش در اثر ناپرهیزی و رعایت نکردن دستور پزشک را عدم حذاقت طبیب می داند، بازیکن و مربی فوتبال که دلیل باخت تیم ضعیف خود را به غرض ورزی داور عنوان می کند  و سرانجام سیاستمدار ناموفقی که عملکردهای ناصواب و ناکامی های خود را نتیجه مداخله های بیگانگان داخل و خارج تصور می کند، همه و همه از مبتلایان به عارضه فرافکنی اند. موارد متعددی از این نوع فرافکنی معمول در جامعه کنونی را روزانه می توان در گفتارها و رفتارهای خود و دیگران آشکارا مشاهده کرد.

 

فرافکنی با سوال در برابر سوال

فرافکنی با طرح سوالات انحرافی در مقابل سوالات راهبرد زیرکانه و عوام و خواص فریبانه ای است که فرد در مقابل پرسش یا پرسش­های چالشگرانه اتخاذ می شود. هراس از طرح یک سوال موجب می شود، فرد پاسخ های آماده ای در مواجهه آنی یا برنامه ریزی شده با آن سوال در چنته خود دارد و بلافاصله روی می کند. سوال اساسی اینجا است که چرا در مقابل سوالی که پاسخش به صورت منطقی در دسترس است، این گونه باید وحشت نمود و به واقع آن را که حسابش پاک است چرا باید سرتاپای وجود کسی را چنین ترسی فرا بگیرد که به جای پاسخ، در مقابل، سوالات دیگری طرح کند.

نمونه ای از پاسخ های سوال گونه در مقابل پرسشگری را در یک فرافکن ملاحظه فرمایید وقتی با سوال چالشی مواجه می شود: این سوالات ممکن است به صورت تکی و یا تلفیقی به اشکال مختلف به پرسشگر عرضه شود؟ دقت کنید که برخی از آنها چنان ماهرانه طراحی شده و عنوان می شود که کاملاً هم منطقی به نظر می رسند و برخی نیز با نهایت احترام عنوان می شوند:

·         با طرح این سوال به دنبال رسیدن به کدام هدف پلید هستید؟

·         چه کسی به شما خط می دهد و برای این پرسش از طرف چه کسی اجیر شده اید؟

·         بنده موظف و نیازمند پاسخگویی به این پرسش نیستم.

·         شما وکیل وصی هستید یا خبرنگار؟

·         کدام مشکل روانی و شخصیتی شما را به طرح این سوال وادار کرده است؟

·         دنبال چه دستاوردی با این سوال هستید، بفرمایید تقدیم کنم.

·         چرا فقط از بنده این سوال را می پرسید؟ فلانی و بهمانی هم باید به این سوال پاسخ دهند؟

·         بنده شما را در حد و اندازه و جایگاهی نمی بینم که بخواهم پاسخ دهم.

·         مشکل مشکل شماست. اگر پاسخ را می خواهید بروید دنبالش.

·         چرا الان (نه قبلاً) این سوال را می پرسید؟

·         ....

فرافکنی سوال با سوال در نگاه اول بسیار منطقی و پاسخ دندان شکن در مقابل پرسشگر فضول ممکن است برداشت شده و حتی فرافکن مورد احسنت­ گویی برخی نیز واقع شود ولی در اصل، هدف، رها شدن از فشار سوالی است که ممکن است به آشکار شدن دروغی منتهی شده و یا فسادی را عیان کند. فرد فرافکن با طرح سوالات هدف دار سعی در انحراف موضوع پرسش و جلب توجهات به سمتی دیگر دارد که غالباً هم موفق می شود. مخصوصاً اگر پرسش در یک جمع مطرح شود، فرافکن با طرح سوال متقابل، به تحسین مستمعین نیازمند خواهد بود که اغلب هم واقع می شود. در حالی که فرافکنی واکنشی روان شناسانه است که فرد به جای پاسخگویی، راه گریزی را در آن جستجو می کند. فرافکنی با طرح سوال علی‌الظاهر مواجهه عالمانه ای به نظر می‌آید و افکار افراد عامی یا با سطح آگاهی اندک را به پاک شدن صورت مسأله به جای دریافت پاسخ آن سوق می دهد. در حالی که طرح پرسش مشخص و منطقی و گرفتن جواب مشخص به هیچ‌وجه عرف نامعمول و ناپسندیده نیست و افراد موظف به پاسخگویی در جایگاه های مختلف می باشند.

 

فرافکنی و توطئه پنداری

فرافکن کافری است که همه را به کیش خود می­ پندارد. معمولاً فرافکن، توطئه پندار قابلی است و هر سوال چالشگرانه را توطئه و تله ای بزرگ برای خود می پندارد و پرسشگر را در لباس اهریمنی هزار چهره و مزدوری وابسته می بیند که دچار عارضه روانی و مرض مچگیری است. فرافکن کسی است خود می کند و عیبِ دوستان می بیند.                        

 

فرافکنی، پرخاشگری و خشونت

فرافکنی به همان اندازه که ممکن است به ظاهر بسیار هم مودبانه باشد، پاسخ و پرسش های فرافکنانه، ممکن است با بی ادبی و خشوت کلامی و نیز پرخاشگری و رفتار خصمانه با درجات مختلف همراه باشد. رفتار پربرخورد و متخاصم نشانگر اضطراب و وحشت درونی فوق العاده ای است که از طرح سوال سرتاسر وجود فرافکن را می گیرد. توهین و تهمت، تهدید به شکایت قضایی یا آزار و اذیت، تطمیع و پیشنهاد حق السکوت، منت کارهای کرده و ناکرده و ... همه رفتارهای ناشی از هراس از طرح شدن سوال چالشی است.

 

فرافکنی و پوپولیسم

فرافکنی با عوام فریبی و پوپولیسم ارتباط تنگاتنگی دارد. در واقع برزگترین فرافنکان، پوپولیست های ماهر و به واقع ناشی در مقابل صاحبان اندیشه بوده اند. پاسخ به شکل عوام فریبانه بایستی به شکل آزار دهنده ای عامه فهم باشد. فرافکنی های پیشگیرانه و سوال با سوال متداول ترین فرافکنی های پوپولیستی هستند که به جای پاسخ گویی به خواص، مستقیماً اوج ساده لوحی عوام را نشانه می روند.

 

به امید صلاح و اصلاح

سلیمان جمشیدی