روزنامه هم‌میهن نوشت: بیش از نیمی از مردم به سلامت دهان و دندان‌شان بی‌توجه‌اند و به دندانپزشکی نمی‌روند. این آماری است که زهرا قربانی، سرپرست دفتر سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت می‌گوید. اما آن نیم‌دیگر هم که برای درمان نزد دندانپزشکان می‌روند، این روز‌ها پس‌اندازهای زندگی‌شان را که به دلار و یورو تبدیل کرده‌اند، به‌جای هزینه درمان به پزشک می‌دهند.
این همان موضوعی است که سیامک شایان، دندانپزشک و فعال رسانه‌ای چندی‌پیش در توئیتی اعلام کرد و حالا قربانی با تایید این خبر می‌گوید: «دومین سهم پرداختی از جیب مردم برای سلامت به دنداپزشکی برمی‌گردد و هشت‌درصد از افرادی که برای دریافت خدمات مراجعه کردند، هزینه‌های کمرشکن داشتند که به این معنی است که مجبور شدند یا از ذخایرشان استفاده کنند یا قرض کنند. این مشکل وجود دارد و من نمی‌توانم آن را تکذیب کنم.» امیررضا رکن، مشاور وزیر بهداشت در حوزه بهداشت دهان و دندان هم می‌گوید، حل این مشکلات کاری سخت و پرچالش است که نیازمند همراهی سازمان‌های زیادی است.
پرداخت دندان از اندوخته
سیامک شایان، دندانپزشک و فعال رسانه‌ای، چندی‌پیش در توئیتی نوشت: «تازگی‌ها خیلی از بیماران مطب هزینه درمان را به دلار و یورو می‌پردازند. اول فکر کردم تعداد بیماران مهاجر و ساکن خارجم زیاد شده اما خیلی زود فهمیدم اکثر این عزیزان ساکن ایرانند فقط کفگیرشان به ته دیگ خورده و مجبور شده‌اند برای پرداخت هزینه، اندوخته و پس‌اندازشان را خرج کنند.» او حالا پرداخت هزینه درمان به ارز را به‌عنوان یک مشکل اقتصادی معرفی می‌کند: «مردم دارند از پس‌اندازشان برای درمان هزینه می‌کنند، اما نه درمان‌های بزرگ، حیاتی و البته پر خرج بلکه برای درمان ریشه (عصب کشی) و پُرکردن دندان. پس‌انداز را برای روز مبادا نگه می‌دارند اما ظاهراً روز مبادا فرا رسیده و کفگیرها به ته دیگ خورده، جیب‌ها بیشتر از هرزمان دیگری خالی شده و مردم حتی برای خرج‌های کوچکی که از آنها گریزی نیست، مثل فرو نشاندن درد دندان، دست در اندوخته‌های آینده‌نگرانه‌شان می‌برند و از آن خرج می‌کنند.»
در شرایط فعلی اقتصادی، درمان اولویت و سهم کمتری در سبد خانوار دارد و پیگیری‌های درمانی و چکاپ‌های سالیانه به تأخیر می‌افتد و درمان‌های دندانپزشکی از همه مهجورتر: «درد دندان کسی را نمی‌کشد و راه‌حل آن بسیار ساده است، نهایتاً کشیدن دندان. دور از انتظار نیست که شاخص‌های سلامت دهان و دندان سال‌به‌سال و حتی روزبه‌روز افت کند. ازطرفی، مردم اندوخته‌ای برای انجام درمان‌های دندانپزشکی ندارند و از‌طرف‌دیگر، هزینه کمتری برای فعالیت‌های بهداشتی و پیشگیرانه نظیر چکاپ‌های سالیانه و درمان دندان‌ها در مراحل اولیه و حتی خرید اقلام بهداشتی صرف می‌کنند و دل و دماغ پرداختن به فعالیت‌های بهداشتی نظیر مسواک‌زدن و نخ‌دندان کشیدن و استفاده از دهانشویه را ندارند.»
به گفته او، در چنین شرایطی مطب‌ها و کلینیک‌های دندانپزشکی خالی‌تر و خلوت‌تر می‌شوند: «مرور کارکرد مطب به‌وضوح ریزش درآمد تابستان را نسبت به سه‌ماهه اول سال نشان می‌دهد. حتی کارکرد سال ۱۴۰۴ نسبت به سال گذشته هم پایین‌تر است، آن هم با وجود تورم ۴۰ تا ۵۰ درصدی جامعه.» هزینه‌های تمام شده پیدا و پنهان برای انجام یک درمان (مثلاً دندانپزشکی) افزایش یافته؛ از هزینه اجاره مطب و تجهیزات و مواد بگیر تا رقم قبض برق و آب و حقوق پرسنل و مالیات: «زمانی نه‌چندان دور سود خالص دندانپزشکان از خدمات درمانی شاید بیشتر از ۶۰ تا ۷۰ درصد بود اما درحال‌حاضر آورده من پس از کسر هزینه‌های مطب کمتر از ۲۰ درصد است.»
او در پاسخ به این سوال که دولت و بیمه‌ها چه نقشی در تغییر این وضعیت می‌توانند داشته باشند، می‌گوید: «سال‌هاست مدیران و مسئولان ما از همراهی نکردن بیمه‌ها و سهم کم دولت در پرداخت از جیب مردم؛ برای خدمات درمانی و به‌طور خاص، دندانپزشکی گلایه می‌کنند. جالب همین است که گلایه می‌کنند. کسی که وظیفه حل معضلات و مدیریت مشکلات را دارد، در حال گلایه و اظهار تأسف است.
اگر مدیر اجرایی ما دست به گلایه برداشته، پس بهبود شرایط و رفع چالش‌ها وظیفه کیست؟» شایان معتقد است، حتی زمانی که وضعیت اقتصادی کشور بهتر بود و پول نفت راحت‌تر و بیشتر از امروز به اقتصاد ایران تزریق می‌شد، سلامت دهان و دندان در اولویت نبود: «این موضوع سهم خاصی از بودجه نداشت و اگر هم بودجه‌ای بود، مدیران لایقی برای هدایت بودجه و زیرساخت مناسبی برای صرف آن وجود نداشت. درحال‌حاضر هم اگر در بدنه دولت، وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم‌پزشکی هم مدیر دلسوزی باشد، در نبود بودجه و روی زمین ماندن و حل‌نشده باقی‌ماندن چالش‌های جدی‌تر و بزرگ‌تری مثل تامین داروی بیماران خاص و تجهیزات پزشکی برای بیماری‌های مهلک‌تر، بودجه‌ای برای حوزه دندانپزشکی باقی نمی‌ماند و از دست مدیران و مسئولان مرتبط با دندانپزشکی کار خاصی بر نمی‌آید.»
جیب دولت خالی است و بیمه‌های پایه نظیر تامین اجتماعی و خدمات درمانی و نیروهای مسلح پول ندارند: «هیچ بیمه‌ای زیر بار پوشش بیشتر و بهتر خدمات دندانپزشکی نمی‌رود. آن هم در شرایط فعلی اقتصادی ما.» او بر این باور است که راه‌حل مشکلات دندانپزشکی فقط و فقط پیشگیری است: «باتوجه به جیب‌های خالی مردم، برای دندان‌های پوسیده و ازدست‌رفته فعلی کار زیادی نمی‌شود انجام داد. باید همه دقت و توجه‌مان را معطوف به آزموش مادران، پدران، معلمان و البته کودکان برای توجه بیشتر به فعالیت‌های پیشگیرانه کنیم. وقتی پول درمان دندان‌مان را نداریم، عاقلانه‌ترین کار این است که جلوی پوسیده‌‌شدن آنها را بگیریم.»
زمینه سلامت‌بودن مهیا نیست
«وضعیت اقتصادی مملکت خوب نیست و وقتی این اتفاق می‌افتد در همه چیز تاثیر می‌گذارد.» این جمله را بهزاد فرخ‌زاد، عضو شورای بهداشت دهان و دندان و رئیس هیئت‌مدیره جامعه دندانپزشکی ایران می‌گوید. او می‌گوید که انسان‌ها سالم به دنیا می‌آیند و آنچه باید مورد توجه قرار گیرد این است که شرایطی در کشور ایجاد شود که سلامت آنها حفظ شود. فرخ‌زاد از سیاست‌های فعلی کشور انتقاد می‌کند: «این بدترین تفکر و سیاست کشور است که مردم مریض شوند و مجبور باشند خدمت بگیرند و بعد مسئولان فکر کنند چرا نمی‌توانند به آنها خدمت درمانی بدهند. چرا زمینه سلامت‌بودن مردم مهیا نیست؟ ما باید از مسئولان این را مطالبه کنیم. انسان‌ها مریض به دنیا نمی‌آیند و دندان‌های‌شان مشکلی ندارد.»
او معتقد است، در کشوری که اقتصاد غلط است مردم نمی‌توانند سالم بمانند؛ چون تغذیه آنها غلط است و از نظر روحی و روانی تحت فشار زیادی هستند: «زمانی که مردم از نظر روحی و روانی وضعیت بدی دارند، همه بدن آنها خراب می‌شود، زمانی که آلودگی هوا هست، ریه سالم ندارند، سرب باعث پوسیدگی دندان می‌شود. هزینه دندانپزشکی آخرین قسمت این مسیر است. باید این موارد حل شود. وظیفه دولت فراهم کردن زمینه سالم‌ماندن شهروندان است. ما باید ورزش کنیم که سالم بمانیم اما یک باشگاه رایگان در این کشور وجود ندارد. هزینه باشگاه صدبرابر از خدمات دندانپزشکی گران‌تر است.»
او وظیفه دولت را انجام کارهایی می‌داند که اقتصادی سالم را به ارمغان بیاورد: «ما نباید آدم فقیر و نیازمند داشته باشیم و دهک‌بندی‌ها معنایی ندارد. کشوری با این میزان ثروت، چرا باید مردمش زیر خط فقر زندگی کنند. این مسئله باید حل شود و اکر این موضوع برطرف شود، همه مردم سلامت دهان و دندان خواهند داشت. در تمام دنیا ثابت شده اگر وضعیت اقتصادی مردم خوب باشد، میزان رسیدگی به سلامت دهان و دندان افزایش پیدا می‌کند.»
فرخ زاد می‌گوید که برای خروج از این وضعیت هیچ راهکاری وجود ندارد: «از فردی که شب گرسنه می‌خوابد، نمی‌شود انتظار داشت فکر سلامت دهان و دندانش باشد. از فردی که نگران امنیت فردایش است، نمی‌توان انتظار داشت به سلامت دهان و دندانش رسیدگی کند. فردی که نگران پرداخت هزینه تحصیل فرزندش در مدرسه و دانشگاه است، فرصت رسیدن به خودش را ندارد.»
او معتقد است، زمانی که مردم از حداقل‌های زندگی برخوردار باشند، به سلامت دهان و دندان‌شان می‌رسند: «بیمه‌های تجاری می‌گویند بخش درمان برای آنها زیان‌ده است. نگاه به درمان هم در سیستم‌های بیمه، تجاری است. دولت باید بیمه‌ای داشته باشد که فارغ از سود و زیان، خدمات درمانی ارائه و بودجه آن را باید تامین کند. بودجه را باید مجلس و سازمان برنامه و بودجه تامین کنند. هرچقدر در درمان پول خرج کنید، باز هم کم می‌آورید.»
فرخ‌زاد از پروتکل‌های درمانی کشور انتقاد می‌کند: «سیاست‌گذاران باید برای حفظ سلامتی مردم وقت بگذارند. بچه‌ای که به دنیا می‌آید، سالم است و سلامت او باید حفظ شود. تغذیه بچه دبستانی باید درست باشد که سلامت‌اش حفظ شود. او مریض نمی‌شود که دولت بخواهد پول خرج کند و به‌دنبال بیمه بگردد. ما باید نگاه‌مان را عوض کنیم. نگاه سیاستمدار، سیاست‌گذار و قانون‌گذار باید عوض شود. باید از آنها بخواهیم در جهت حفظ سلامتی مردم قوانین را پایه‌ریزی کنند. اگر این اتفاق بیفتد تمام مشکلات ما حل می‌شود.»
او می‌گوید اولین کار این است که مردم امنیت روحی، روانی و اقتصادی داشته باشند: «زمانی که فردی مجبور است صبح سر کار برود و شب در تاکسی اینترنتی یا آژانس کار کند، امنیت روانی و اقتصادی ندارد. زمانی که رانندگان اسنپی وجود دارند که برای کار به تهران می‌آیند و شب‌ها در ماشین می‌خوابند، سلامت روحی و روانی نیست. چنین فردی با چنین مشکلی فرصت اهمیت‌دادن به سلامت‌اش را ندارد. فرصت مسواک‌زدن هم ندارد.»
مشکل زمانی حل می‌شود که قانون‌گذاری‌ها در جهت رفاه اجتماعی و اقتصادی مردم باشد: «اگر رفاه اجتماعی و اقتصادی به مردم بدهیم، سلامت دهان و دندان برای آنها اتفاق می‌افتد و برای جان‌شان ارزش قائل می‌شوند. الان فکر مردم رسیدن به سلامت دهان و دندان نیست. آنها هزاران اولویت دیگر دارند و باید درگیر خرج مدرسه، لوازم‌التحریر، غذا و موارد این‌چنینی باشند. آنها پولی برای خرج‌کردن در زمینه سلامتی ندارند. وقتی فرد نگران فرداست، سلامتی اولویت آخر می‌شود.»
او نتیجه این شرایط را افزایش آمار بیماری‌ها در کشور می‌داند: «سن سکته و سرطان، کاهش پیدا کرده و همین آلودگی هوا از کودکی تا بزرگسالی باعث ایجاد بیماری‌های مختلف می‌شود. اگر آلودگی هوا نباشد، کودکان دیرتر بیمار می‌شوند و آمار بیماری‌های ریوی کاهش پیدا می‌کند. سرب، زمینه پوسیدگی را بیشتر می‌کند. استرس، بزاق دهان را تغییر می‌دهد. داروهای آرامبخش و فشار خون در فلور نرمال دهان، تغییرات ایجاد می‌کند. ما وقتی عصبی هستیم، ناخودآگاه دندان‌هایمان را به هم فشار می‌دهیم. همه این موارد باعث آسیب می‌شود.»
نیمی از سالمندان، بدون دندان
پوسیدگی دندان، شایع‌ترین بیماری غیرواگیردار در دنیاست. زهرا قربانی، سرپرست دفتر سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت دراین‌باره می‌گوید: «همه افراد در طول زندگی خود به آن مبتلا می‌شوند و زمانی که کارهای پیشگیرانه چندان جدی گرفته نشود، مشکل بیشتر هم می‌شود. براساس آمارهای آخرین پیمایش سلامت دهان که در سال ۱۳۹۱ انجام شده، کودکان زیر شش ساله ما پنج دندان و کودکان ۱۲ ساله که دندان‌های دائمی آنها تازه درآمده، دو دندان پوسیده دارند. ما فکر می‌کنیم وضعیت فعلی از این آمار هم بدتر است.
چون کرونا آسیب زیادی به عادت‌های مردم و سبک زندگی مردم زد.» بیش از ۱۳ سال است که پیمایش جدیدی در زمینه سلامت دهان و دندان مردم انجام نشده و قربانی، علت آن را درگیرشدن کشور با بیماری کرونا و شرایط پیش‌آمده پس از آن می‌داند: «این پیمایش به‌دلیل کرونا و برخی مسائل پیش‌آمده در زمان مناسب خود تکرار نشد اما پیمایش جدید در مراحل شروع قرار دارد.»
براساس آمارهای آخرین پیمایش سلامت دهان، افراد ۳۵ تا ۴۴ سال به‌طور میانگین ۱۳ دندان پوسیده، کشیده و پُرشده دارند. در کودکان، بیشترین سهم شاخص DMF (پوسیده، کشیده، پُرشده)، به دندان‌های پوسیده درمان‌نشده اختصاص دارد اما در بزرگسالان بیشتر دندان کشیده می‌شود: «باتوجه به گرانی‌ها و نبود دسترسی به‌دلیل مسائل اقتصادی یا نبود دندانپزشک، مردم دندان خراب را پُر نمی‌کنند و می‌کشند. ادامه این وضعیت سبب می‌شود که در سنین بالای ۶۵ سال، نیمی از سالمندان ما بدون دندان هستند و این مسئله روی کیفیت زندگی و طول عمر آنها تاثیر می‌گذارد.»
براساس گزارش هزینه درآمد خانوار که توسط مرکز آمار ایران ارائه شده، دومین سهم پرداختی از جیب مردم برای سلامت به دنداپزشکی برمی‌گردد: «هشت‌درصد از افرادی که برای دریافت خدمات مراجعه کردند، هزینه‌های کمرشکن داشتند که به این معنی است که مجبور شدند یا از ذخایرشان استفاده کنند یا قرض کنند. این مشکل وجود دارد و من نمی‌توان آن را تکذیب کنم.»
درحال‌حاضر دفتر سلامت دهان و دندان دراین‌زمینه اقداماتی را شروع کرده است: «در زمینه کارهایی که دولت باید انجام دهد، برنامه‌هایی در مدارس وجود دارد که در حال اجراست. طرح رایگان وارنیش فلورایدتراپی یا آموزش مسواک‌زدن است. اما زمانی که این مرحله انجام نمی‌شود، بیماری‌ها بیشتر می‌شود و زمانی که بار مالی افزایش پیدا می‌کند، بیمه‌ها هم امکان پوشش آن را نخواهند داشت.» قربانی بر این باور است که دندانپزشکی در کل دنیا نتوانسته مورد پوشش بیمه‌ها باشد و دولت‌ها برای گروه‌های سنی خاص و خدمات انتخابی خاص پوشش بیمه در نظر می‌گیرند: «چون انجام تمام خدمات توسط بیمه‌ها برای همه عملاً امکان‌پذیر نیست.»
او در ادامه درباره مصوبه شورای عالی بیمه درباره هزینه‌های دندانپزشکی می‌گوید: «مصوبه شورای عالی بیمه در سال ۱۴۰۱ برخی خدمات برای برخی گروه‌های سنی توسط بیمه‌های پایه تامین اجتماعی و بیمه سلامت را مورد پوشش قرار داده که شامل خدمات جرم‌گیری، پُرکردن دندان و فلورایدتراپی برای کودکان تا ۱۸ سال است.»
وزارت بهداشت دو هزار و ۵۰۰ دندانپزشک دارد که برای این وزارتخانه کار می‌کنند: «ما از آنها بیشتر در مناطق محروم استفاده می‌کنیم و برای شهرهای زیر ۲۰ هزارنفر و روستاها، خدمات دندانپزشکی برای کودکان زیر ۱۴ سال رایگان انجام می‌شود. در شهرها هم با تعرفه کمتر از تعرفه دولتی انجام می‌دهیم. اما بیمه‌های پایه نقش خودشان را به‌طورکامل ایفا نمی‌کنند.» به گفته او، بیمه سلامت در مراکز وزارت بهداشت سهم ۷۰ درصد خودش برای پُرکردن و جرم‌گیری کودکان و کشیدن بزرگسالان را انجام می‌دهد: «بیمه تامین اجتماعی هم برخی مشکلات دارد اما جرم‌گیری، کشیدن دندان و پُرکردن را پوشش می‌دهد، اما کافی نیست و باید بیشتر شود.»
او معتقد است، باید خدمات دست دندان (دندان مصنوعی) برای سالمندان به بیمه اضافه شود: «چون آنها ناتوان شده‌اند و به‌مرور باید بتوانیم خدمات عصب‌کشی را به بیمه اضافه کنیم. چون هزینه این خدمات باعث می‌شود مردم آن را انجام ندهند و دندان را بکشند. دولت برنامه‌هایی دارد اما کفایت نمی‌کند و ما متوجه این قضیه هستیم.»
بااین‌حال تمام این موارد شامل حال کسانی می‌شود که برای دریافت خدمات مراجعه می‌کنند: «بیش از نیمی از مردم، برای دریافت خدمات مراجعه هم نمی‌کنند. ما متاسفانه به سمتی حرکت می‌کنیم که مردم مجبور به استفاده از پس‌اندازهایشان برای هزینه سلامت دهان و دندان می‌شوند. چون مواد دندانپزشکی گران است و ارز دولتی به آنها تعلق نمی‌گیرد. به‌همین‌دلیل این خدمات با سرعت زیادی در حال گران‌شدن هستند. حداقل کار در دندانپزشکی، تزریق ماده دندانپزشکی است و آن ماده که کارپول نام دارد، از آذرماه پارسال تا امروز، قیمت‌اش دوبرابر شده است.»
به گفته او این مسئله که مردم از ذخایرشان استفاده می‌کنند، بسیار ملموس است: «برخی جاها هستند که مردم می‌توانند با پرداخت اقساطی، خدمات دریافت کنند که اگر آنها کار را با کیفیت انجام دهند، خوب است اما اگر این اقساطی‌شدن به کیفیت کار ضربه بزند، مردم باز هم ضرر کردند. چون تکرار یک خدمتی که بی‌کیفیت انجام شده، برای مردم بسیار گران‌تر خواهد بود.»
قربانی بر این باور است که اگر کودکان به‌جای پنج دندان خراب، یک دندان خراب داشته باشند، هم دولت، هم مردم می‌توانند از پس مخارج آن برآیند: «ما باید به‌سمت پیشگیری برویم و اگر جز این باشد، باید به‌طور مرتب برای دندان هزینه کنیم که نه دولت، نه مردم از پس هزینه آن برنمی‌آیند. خدمت وارنیش فلوراید در مدارس رایگان انجام می‌شود، در مراکز درمانی هم برای کودکان دو تا شش سال، دو بار در سال رایگان انجام می‌شود و شما برای همین خدمت در مطب باید بیش از یک‌میلیون تومان پرداخت کنند. همین کار تا ۳۰ درصد پوسیدگی دندان را کاهش می‌دهد. ازسوی‌دیگر، تغذیه‌ای که قند کمتری داشته باشد و مسواک‌زدن بیشتر، هزینه‌بر نیست. با انجام همین کارها و کشیدن نخ‌دندان می‌توان برخی موارد را بهبود بخشید.»