آرماغان یا سوغات چیست ؟
آرماغان یا سوغات نمادی از فرهنگ یا محصولات یک منطقه جغرافیایی ست که مهمانان از آن منطقه خریداری کرده ، به دوستان و اقوام می دهند .
این تحفه ها می توانند نمایانگر سنت ودیرینه یک شهر یل روستا باشند ، بسیار شهرهایی داریم که با غذا ، میوه ، صنایع دستی و ... خود سر زبان ها افتاده اند .
از آنجایی که دامداری و کشاورزی دو رکن اقتصادی شهرستان میانه می باشد و روستاهای زیادی نیز دارد ، پس سوغاتی های آن نیز برگرفته از همین شاخص هاست .
گردآوری این اطلاعات از حدود یک ماه پیش آغاز شد و به خاطر این بود که مسافرین و مهمانانی که عازم میانه هستند یا گذرشان می افتد ، حداقل نام سوغاتی های میانه را بدانند و دنبال این اقلام بگردند .
سؤپؤرگه (جارو )
جارو یا سؤپؤرگه نام گیاهی ست که زادگاه آن آذربایجان و منطقه میانه است ، در روزگاران نه چندان دور این محصول تنها وسیله تمیزی بود .
با وجود تولید جاروهای پلاستیکی ، جارو برقی و انواع ماشین آلات تمیزکننده و کاهش تولید جارو (سؤپؤرگه) باز هم در بسیاری از خانه ها جاروی میانه دیده می شود .
کسانی که حرفه ای و قدیمی این کار هستند می گویند که مرغوب ترين نوع جاروي محلي در شهرستان ميانه برداشت می شود و دلایل را آن هم آب و هوا ، خاك مناسب ، پرمغز ، محكم ، نشكن و خوشه هاي بلند عنوان می کنند که جارو (سوپورگه) میانه را منحصر به فرد کرده است . این محصول در شهرهای شمالی ، تهران و خراسان خریداران زیادی دارد .
جاروبند ها ، جارو را پس از جدا کردن مواد زائد به چندین دسته یا شاخه تقسیم کرده و با نخهای نایلونی رنگی می بافند .
نوع مرغوب جارو (سؤپؤرگه) دارای ریز شاخه های بسیار و سرشاخه ها تقریباً به رنگ قرمز میباشد و نوع نامرغوب آن نیز برنگ چوب است ودراثر مصرف زود شکسته می شود البته برخی برای فریب خریدار سرشاخه ها را رنگ می کنند که با دقت می توان آن را تشخیص داد .
جاروبندی یکی از هنرهای دستی بسیار کمیاب درکشور میباشد که در آچاچی و سبیز و مرکز شهر به دلیل اینکه عمده جاروی میانه را تولید می کنند افرادی مشغول به این حرفه هستند .
مهمانان می توانند با خرید این محصول کمکی در راستای حفظ سنت جاروبندی (سؤپؤرگه ) کرده و سوپورگه را بعنوان یک محصول سنتی در منزل نگه داری کنند .
تئل خیرچا (کمبوزه)
تئل خیرچا یا کمبوزه میوه ای ست خوش مزه به شکل گرد ، کشیده یا بیضی که مرحله کال میوه‌هایی مثل طالبی و خربزه است و مزه‌ای شبیه خیار دارد .
مردمان محلی بسیار این میوه را دوست دارند که در فصل تابستان به وفور یافت می شود .
تئل را بیشتر با نمک میخورند که فوائد بسیاری نیز دارد و در گرمای تابستان ، دمای بدن را متعادل می کند ، قدیمی ها می گویند که در جیب مردم نمک سنگی کوچکی وجود داشت که بر روی خیار ، تئل ، گوجه یا هر محصول دیگر مالیده و می خوردند .
در بین مردم تئل خیرچا را تئل و به نوع دیگر آن که از طالبی نارس می باشد ، شاماما می گویند .
هندوانه ، خیار و گوجه میانه نیز در بازارهای استان و پایتخت و حتی کشورهایی مثل عراق و ترکیه مقبولیت زیادی دارد .
سیب (آلما)
سیب میانه به عنوان یک برند در میادین تره بار تهران نسبت به سیب های تمام مناطق با قیمت بالاتر به فروش می رسد و برای مدت طولانی در سردخانه ها با کیفیت عالی جهت مصارف تازه بوده و به سایر کشورها صادرمی شود .
توشمانلو یکی از بهترین مناطق در میانه برای تولید سیب است و هر ساله آیین محلی جشن برداشت سیب در این منطقه برگزار می شود . سیبی که از روستاهای دامنه های بزقوش برداشت می شود کیفیت بسیار عالی دارند .
سیب در شهرستان میانه مجموعا سالانه بسته به وضعیت آب و هوایی تولیدی مابین 130 – 150 هزار تن دارد که جزو سه تولید کننده استان است.
برنج میانه (دويو)
برنج میانه از دیرباز بسیار معروف بوده و شهره ای ملی به خود گرفته است و با در اختیار داشتن 95 درصد تولید کل استان ، رقیبی پیش رو ندارد ، دلیل مرغوبیت و استقبال از آن در سطح کشور طعم و عطر طبیعی ، خوش پخت بودن و هضم خوب می باشد که به دلیل نوع زمینهایی ست که در آن از کودهای شیمیایی استفاده نشده و کاملا طبیعی هستند .
عموما مقدار کمی از برنج میانه را با سایر برنج ها مخلوط کرده و مصرف می کنند تا بویی طبیعی در فضای خانه پیچیده شود .
روستاهای ممان ، خطب ، سبز ، ينگي کند ، ارباط ، بيرون ، استور ، ينگ آباد چاي ، چتاب ، خليفه باغي ، حصار ، چركينلو ، شيخدرآباد و گوندوغدي معروفترین برنج های میانه را دارند که از ارقام علي كاظمي ، حسن سرا ، دم سياه ، انواع طارم ، هاشمي ، گرده محلي بوده و هستند .
گیاهان دارویی میانه
معروفترین گریاهان دارویی که در شهرستا ن می روید و به فروش می رسد عبارتند از: كهليك اوتو(كاكوتي) ، قاز آياغي ، شاتره ، داغ مرزه(مرزه كوهي) ، انواع قارچ ، گون ، آويشن ، هفت بند ، رناس ، كاسني ، بومادران ، گل ختمي ، مخلصه ، پنيرك (امن کؤمنجی) ،درمنه ، شيرين بيان ، بابونه ، گل گاوزبان ، توكلوجه ، كنگر ، پونه ، بولاق اوتو ، مرزنگوش ، گون كتيرا ، شنگ(يئمليك) ، گل شقايق ، گل بنفشه ، گل مريم ، گل زبان در قفا ،آلاله ، تاج خروس ، خيارك ، شمعداني تيكمه اي ، قدومه كوهي ، شب بو ، آلاله ، اسپند ( اوزرلیک) ، رازيانه ، سماق ، تورشك ، شاه تره ، چاتلانقو ، چاتلانقوش ، شووَرَن، قارا تيكان ، يونجه. ریواس (اوشقون) و دنبالان
توضیحی درباره مهم ترین گیاهان دارویی میانه
كهليك اوتو(كاكوتي) : کهلیک اوتی طبیعتی گرم و خشک دارد و ضد باکتری و خلط آور سرما خوردگی و ضدعفونی کننده روده می باشد. اثرات کهلیک اوتی با گیاه آویشن خیلی شبیه هم است. کهلیک اوتی دارای نام علمی ziziphora tenuir از خانواده labiatae می باشد و thymus که نام علمی آویشن می باشد نیز از خانواده labiataeمی باشد. آویشن بیشتر در بیماری های تنفسی استفاده می گردد ولی کاکوتی اغلب در درمان اختلات گوارشی نظیر اسهال و دل پیچه کاربرد دارد.
* (اصلاحیه دکتر جمشیدی : کاکوتی همان کهلیک اوتی نیست. کهلیک اوتی نام ترکی آویشن است.
نام جنس کاکوتی Ziziphora و کهلیک اوتی (آویشن) Thymus است که هر دو از خانواده نعناعیان (Labiatae = Lamiaceae) می باشند.)
بولاق اوتو: این سبزی در فصل بهار بیشتر دیده میشود در طب سنتی ، بولاغ اوتی دارای طبعی « گرم و تر » است ، در این سبزی ویتامین‌های زیادی چون B کمپلکس ، به خصوص B۱ , E , C و دارای املاحی چون گوگرد ، سدیم ، ید و کلسیم و همچنین دارای پنی‌سیلین گیاهی وجود دارد ، بولاغ اوتی خاصیت نیروبخشی داشته و مصرف آن باعث طول عمر در افراد میشود.
اسپند( اوزرليك) : از گياهانی ست که در كوهستانهاي مختلف میانه رشد می کند و دانه هايش در آتش با بوي خوش و مطبوع ميسوزد و خاصيت ضد عفوني محيط را دارد.
شؤوَرَن: دانه هاي ريزي دارد مصرف طبي درطب سنتي دانههاي ريز آن براي درمان گرمازدگي و رفع عطش در تابستان و درمان يبوست و تنظيم حركات روده استفاده مي شود.
دنبالان : با آغاز بارندگي هاي بهاره دنبلان ها به صورت خود رو تولید و جمع آوري ، خريد و فروش و مصرف اين قارچ ها در رويشگاه هاي طبیعی در کوههای اطراف میانه شروع می شود .
قارچ دنبلان، در عمق تقریباً ۳۰ سانتیمتری و در مجاورت ریشه گیاهان رشد میکند، شکلی شبیه سیب زمینی دارد و اندازه آن از یک فندق تا اندازه یک پرتقال میباشد و جزو غذاهای گران در سطح جهان است که رکورد قیمت یک دنبلان سفید در دسامبر ۲۰۰۷ زده شد و مبلغ 330 هزار دلار برای خرید یک دنبلان ۱٫۵ یک کیلویی پرداخت شد .
لبنیات (قاتیق ، خاما ، پنیر ، آیران و ...)
معروفترین صحنه ای که خیلی از میانه ای ها درایستگاه و ترمینال ها دیده اند ، مسافری ست که که در یک دستش دبه ای ماست یا پنیر دارد .
لبنیات میانه به دلیل اینکه از شیرطبیعی حیوانات تهیه می شود در شهرهای بزرگ خواهان زیادی دارد و بعید است کسی آن را امتحان کرده و خواهانش نشود ، لبنیات معروف میانه ماست ، پنیر ، کره و خامه می باشد که بیشتر ماست گاومیش (گامیش قاتیقی) و ماست گاو( اینک قاتیقی) معروف هستند ، ماست میانه ( قاتیق ) بسیار خوشمزه و پرچرب هست و سرشیر آن به قیماق معروف بوده که بسيار خوردنی تر از خود ماست می باشد .
غذایی که با ماست (قاتیق) درست می شود ، قاتیق شورباسی(شوربای ماست) نام دارد که به رغم ساده بودن ، طعمی لذیذ دارد .
لبنیات در همه بخش ها ، روستاها و شهر میانه تولید شده وقابل خرید است اما در روستاهای بزرگ و شهرهای میانه به دلیل طبیعت و تولید به شکل کاملا سنتی این محصولات خوشمزه تر و طبیعی تر می باشد .
هر چند در سالهای اخیر به دلیل خشکسالی ها و مهاجرت ها تولید این محصولات کم شده ولی شهرستان میانه همچنان جزو صدرنشین های تولید لبنیات در سطح استان است .
ایشلی فطیر
ایشلی فطیر نانی ست که به دو صورت سنتی و فانتزی پخت می شود ، در شکل سنتی آن زنان خانه دار با اجاق ها و تنورهای خانگی آن را می پزند( نوع دوم بیشتر در روستاهاست) و در شکل فانتزی در مغازه ها با تنورهای مخصوص پخته می شود که به شکل یئددی قات ، خرما فطیری و ایشلی فطیر هستند .
خمیر این فطیرها از ترکیب کره ، آرد ، خمیرمایه ، شیر گرم و آب ، نمک ، شکر و روغن درست شده و لای داخلی یا مغز آن ترکیبی از آرد ، زردچوبه ، زنجبیل ، شیره خرما و شکر است ، روی خمیر نیز ترکیبی از زرده تخم مرغ ، شیر ، کنجد و سیاه دانه می باشد .
قرارگرفتن اینها کنار یکدیگر یکی از بهترین خوراکی های میانه را تشکیل می دهد که مشتریان خوبی نیز دارد و می تواند کام مهمانان نوروزی را شیرین کند .
فطیر دیگری در شهر میانه پخته می شود که به نان قندی معروف بوده و آن هم داری مزه و طعمی خاص است.
عسل ( بال)
زنبور دارى و توليد عسل در میانه سابقه طولانى دارد. مراتع و چمنزارهاى سرسبز، گلزارها و علفزارهاى معطّر دامنه هاى بزقوش از نظر پرورش زنبور و توليد عسل ممتاز مىباشند و عسل اين مناطق از مرغوبيت بىنظيرى برخوردار است.
زنبور دارى در میانه با استفاده از كندوهاى سنتى (سبدى شكل) و كندوهاى جديد (جعبهاى) صورت مىگيرد.
مهم ترین خوراکی های میانه
ساج بالیغی : در این خوراکی بعد از سفره کردن شکم ماهی قیزیل آلا ، آن را روی ساج پهن کرده و بعد از پخته شدن می خورند . ساج بالیغی مختص میانه بوده که مغازه های زیادی در سطح شهر به این کار مشغولند .
جیگرکی ها : آشاغی چارراه یکی از جاهایی ست در مغازه های مختلف جگر سیاه ، جغوروبغور (جیز بیز) را با سیخ روی منقل می پزند و با سبزی و نوشابه به مشتری می دهند .
بستنی سنتی با کیک مخصوص : از آنجایی که لبنیات میانه کیفیت بالایی دارند به تبع آن بستنی سنتی آن نیز خوشمزه در می آید . این بستنی که بسیار کش دار هستند در نقاط مختلف شهر تهیه میشود و در فصل تابستان مشتریان زیادی دارد ، عمده مغازه های این نوع بستنی ها اطراف پارک انقلاب و آشاغی چارراه هستند که بعضا با فالوده ، آب هویج و شیرموز ترکیب شده و با کیک مخصوص می خورند.
پاخلا و بورانی هم از دیگر خوراکی های معروف و پرتقاضا در فصل زمستان در شهر میانه هستند که در مغازه یا چرخ دستی ها فروخته می شود .
پفکی (تصویر) : شیرینی بسیار سبک که جزو شیرینی های قدیمی میانه هست که سالها قبل یکی از ارکان سفره های شب عید و مجالس شادی بود و از ترکیب سفیده تخم مرغ ، آبلیمو ، پودر قند و وانیل تهیه می شود .
برای دیدن در سایز بزرگ کلیک کنید
گلیم و قالی میانه
گلیم بافی از رشته های اصلی و سنتی در منطقه آذربایجان است . از مهمترین گلیم‌های منطقه می‌توان به گلیم‌های شاهسون اشاره کرد.
گلیم رایج‌ترین کف پوش شاهسونها است و تعداد زیادی از آنها توسط آنها بافته و از نگاره‌های بزرگ و برجسته بصورت ردیفی استفاده شده است که توسط نوارهایی باریک با طرحهای ظریف‌تر و پیچیده‌تر از یکدیگر جدا شده اند.
باوجود اینکه شاهسونهای میانه و هشترود از لحاظ فرهنگی اختلاف ندارند ولی در بافت گلیم تفاوتهایی دارند. گلیم‌های شاهسون میانه بزرگتر از گلیم‌های شاهسونهای هشترود است و طرحهای نواری سنتی و ترنج‌های بزرگ کنگره دار از جمله نگاره‌های آنها است. تارها معمولاً پشمین یا نخی بوده و ریسمان‌های خود رنگ در متن گلیم به چشم می‌خورد. بافت چاک دار و خطوط حاشیه ای پیچ باف به وسیله رنگهای متضاد از دیگر قسمتهای آن متمایز میشود. زرد پرتقالی، قرمز گیلاسی، آبی روشن و قهوه ای ملایم از جمله رنگهای این منطقه است.
هنر گلیم و قالی بافی شهرستان میانه در زمره ی صنایع دستی می باشد که متاسفانه عدم توجه به ماهیت آن و نبود آگاهی صاحبان صنایع از ارزش های این هنر منطقه ، آن را در میان ما به ساحل انزوا کشانده است ولی دستان نامرئی بسیاری وجود دارد که این میراث را ارزان خریده و با قیمت های قابل توجهی در کشورهای اروپایی می فروشند.
سوماک نیز نوعی زیرانداز است که هم سادگی و سبکی گلیم را دارد و هم ظرافت و زیبایی قالی را، سوماک به دلیل عدم استفاده از گره در بافت جزو گلیم و از جهت طرح، نقشه و شکل ظاهری مشابه قالی به نظر می آید ، در برخی مناطق از سوماک ها کیف نیز درست می کنند .
سوماک میانه از چشم جان ورتایم مخفی نمانده و در کتاب sumac bags of northwest Persia and Transcaucasia که در سال 1998 منتشر شده است به آن اشاره شده و از منطقه میانه به عنوان یکی از تولید کنندگان سوماک های مرغوب و معروف یاد می کند او این تحقیق را در دهه 90 میلادی انجام داده است .(برگرفته از مطالب پیمان سلیمانی صدیق)
برای دیدن گلیم و قالی های میانه در سایز بزرگ کلیک کنید
تجمیع همه سوغاتی های میانه در یک مقاله نمی گنجد ، مثلا در این مطلب عدس ، گندم ، زردآلو ، آلبالو نیامده ولی معروف هستند و شاید بقیه آرماغانهای میانه بماند برای فرصت و زمانی دیگر ...
