تقسیمات کشوری نامناسب عامل اصلی عقب ماندگی میانه

 

 

تحقیق زیر را یک بار در سال 1387 و یکبار هم در سال 1391 انجام و در سایت صدای میانه منتشر نمودم. نظر به اینکه مشکلات و معضلات منطقه میانه هر روز بیشتر از دیروز گریبان شهروندان میانه ای را می گیرد با اصلاحات و به روز رسانی آمار شهرستان ها، این تحقیق را مجددا ارسال می کنم باشد که با یاری خداوند متعال و اهتمام و تلاش مسولان شاهد شهرها و روستاهایی آباد در منطقه مان باشیم.

  شهرستان میانه با وسعتی معادل 5/5595 کیلومتر مربع دارای چهار بخش و هفده دهستان و چهارصدو سه آبادی و پنج شهر می باشد علیرغم اینکه میانه وسیعترین شهرستان آذربایجان شرقی است ولی طبق سرشماری سال 95 از نظر جمعیت در رتبه چهارم استان قرار دارد.

میانه در اولین سرشماری سال 1335 – 139000 نفر، در سال 1345 – 175000 نفر، در سال 1355 – 218000 نفر، در سال 1365 – 231000 نفر، در سال 1375 – 208000 نفر، در سال 1385 – 187000 نفر، در سال 1390 – 185806 نفر ، در سال 1395 -182848  نفر جمعیت داشته است. اعداد و ارقام فوق نشان از رشد منفی جمعیت در شهرستان میانه بعد از سال 1365 دارد. با توجه به اینکه در سالهای اخیر  استان آذربایجان شرقی به عنوان یکی از استانهای مهاجر فرست  ایران معرفی شده است بررسی جمعیت شهرستانهای مختلف این استان نشان می دهد که بیشترین رشد منفی جمعیت آذربایجان شرقی مربوط به مناطق جنوبشرقی آن یعنی شهرستانهای میانه،هشترود و چاراویماق و پس از آن مناطق شرقی و شمالشرقی استان یعنی شهرستانهای سراب،بستان آباد و هریس می باشد ولی مناطق جنوبی استان یعنی مراغه، بناب ،ملکان و مناطق غربی و شمالغربی استان یعنی شبستر و مرند نسبت به سایر مناطق از رشد جمعیت مطلوبی برخوردار بوده اند و سایر مناطق استان یعنی اهر،ورزقان،جلفا و غیره تقریبا جمعیت سالهای گذشته خود را حفظ کرده اند.

بررسی وضعیت طرحهای عمرانی شهرستان میانه نشان می دهد علیرغم اینکه طرحهای صنعتی، کشاورزی و راهسازی و راه آهن ، مثل کارخانه فولاد آذربایجان، سدهای کوچک و بزرگ متعدد ، جاده های میاندوآب میانه و میانه فیروز آباد، راه آهن میانه تبریز و میانه اردبیل اجرا شده و یا در حال اجرا می باشد همچنین با وجود اینکه شهرستان میانه چندین سال است که در میان شهرستانهای استان بعد از تبریز بیشترین اعتبارات را به خود اختصاص می دهد ولی باز هم سیر نزولی جمعیت این شهرستان با شدت بیشتری ادامه دارد بطوریکه طبق سرشماری سال 1395 از مجموع 403 آبادی شهرستان میانه 331 روستا دارای سکنه و بقیه خالی از سکنه می باشد.

با این اوصاف به نظر می رسد که بیشتر مشکلات منطقه ریشه در تقسیمات کشوری نامناسب شهرستان داشته باشد.

 

 تا سال  1368 در کل کشور ، تغییرات چندانی در تقسیمات کشوری انجام نشده است. ولی پس از آن  تغییرات گسترده ای در تقسیمات کشوری شروع شد که در نتیجه آن تعداد شهرستانها و بخشها و شهرها چندین برابر شد به طوریکه استان آذربایجان شرقی در سال 1367 دارای هفت شهرستان (به غیر از شهرستانهایی که اکنون تابع استان اردبیل هستند) بشرح ذیل بود.اهر- تبریز- سراب- مراغه- مرند- میانه- هشترود.

که امروز تعداد شهرستانها به 21 رسیده است تعداد بخشها 23 بود که به 46 و تعداد شهرها نیز از 32 به 68 افزایش یافته است.

از میان شهرستانهای هفتگانه فوق بغیر از میانه و سراب بقیه شهرستانها به دو یا چند شهرستان تقسیم شده اند که به تبع آن بخشها و شهرهای جدیدی نیز در آنها تشکیل شده است.جدول شماره 1 وضعیت تقسیمات کشوری آذربایجان شرقی قبل از سال 1367 و جدول شماره 2 این وضعیت را در حال حاضر نشان می دهد:

 

جدول شماره 1 : وضعیت تقسیمات کشوری آذربایجان شرقی قبل از سال 1367

نام شهرستان	تعداد شهر	نام بخش ها	تعداد بخش	نام شهرها
اهر	3	مرکزی ورزقان کلیبر هوراند خداآفرین	5	اهر خاروانا کلیبر
تبریز	16	مرکزی بستان آباد هریس اسکو آذرشهر شبستر	6	تبریز سردرود باسمنج خسروشهر بستان آباد هریس اسکو ایلخچی آذرشهر ممقان گوگان شبستر خامنه شرفخانه تسوج صوفیان
سراب	2	مرکزی	1	سراب مهربان
مراغه	4	مرکزی بناب ملکان عجب شیر	4	مراغه بناب ملکان عجب شیر
مرند	4	مرکزی جلفا	2	مرند زنوز جلفا هادیشهر
میانه	1	مرکزی ترکمان چای کاغذکنان	3	میانه
هشترود	1	مرکزی چاراویماق	2	هشترود

 

جدول شماره 2 : وضعیت تقسیمات کشوری آذربایجان شرقی در سال 1399

 

نام شهرستان	تعداد شهر	نام بخش و تعداد روستا	تعداد بخش	تعداد کل روستا	جمعیت شهرستان	نام شهر و جمعیت
اهر	1	مرکزی      136	1	136	133829	اهر 100641
تبریز	4	مرکزی       57 خسروشهر    14	2	71	1773033	تبریز 1593373 باسمنج     12692 خسروشهر21972 سردرود29739
سراب	4	مرکزی      131 مهربان        33	2	164	125341	سراب45031 دوزدوزان3627 شربیان     4877 مهربان     5772
مراغه	2	مرکزی       75 سراجو        92	2	167	262604	مراغه 175255 خراجو      1824
مرند	5	مرکزی        79 یامچی          25	2	104	244971	مرند     130825 بناب جدید  4311 زنوز        2465 کشکسرای   8060 یامچی       10392
میانه	5	مرکزی      125 ترکمانچای    52 کندوان         85 کاغذکنان      69	4	331	182848	میانه     98973 ترکمانچای 7443 آچاچی 3647 ترک        2031 آغکند       2902
هشترود	2	مرکزی        95 نظرکهریزی95	2	190	57199	هشترود   20572 نظرکهریزی1215
بستان آباد	2	مرکزی        81 تیکمه داش    98	2	179	94769	بستان آباد 21734 تیکمه داش  2974
شبستر	11	مرکزی20 صوفیان     39 انزاب         15	3	74	135421	شبستر     22181 تسوج       7522 خامنه       2974 سیس        6106 شرفخانه    4244 شندآباد      8489 صوفیان    9963 کوزه کنان  4730 وایقان       4678 داریان 4138 علیشاه 3010
کلیبر	2	مرکزی    133 آبش احمد    87	2	220	46125	کلیبر       9324 آبش احمد  2715
هریس	6	مرکزی      30 خواجه       62	2	92	69093	هریس      10515 بخشایش    6102 خواجه      4011 زرنق        5343 کلوانق       7465 اربطان 3233
جلفا	3	مرکزی     23 سیه رود    24	2	47	61358	جلفا          8810 هادیشهر   34346 سیه رود     1548
ملکان	3	مرکزی      55 لیلان          25	2	80	111319	ملکان      27431 لیلان         6356 مبارک شهر 4456
آذرشهر	4	حومه         27 گوگان         8 ممقان          1	3	36	110311	آذرشهر    44887 ممقان      11892 گوگان     11742 تیمورلو 5375
اسکو	3	مرکزی      20 ایلخچی       22	2	42	158270	اسکو       18459 ایلخچی    16574 سهند       82494
چاراویماق	1	مرکزی     129 شادیان       83	2	212	31071	قره آغاج   6102
ورزقان	2	مرکزی      100 خاروانا      47	2	147	52650	ورزقان     5348 خاروانا     3353
عجب شیر	2	مرکزی      19 قلعه چای     21	2	40	70852	عجب شیر33606 جوان قلعه 700
بناب	2	مرکزی      28	1	28	134892	بناب       85274 خوشه مهر 3528
خدا آفرین	3	مرکزی 58 گرمادوز  37 منجوان  78	3	173	32995	خمارلو  1902 لاریجان  1094 عاشقلو  534
هوراند	1	مرکزی  64	1	64	20701	هوراند 4658

با دقت نظر به دو جدول فوق و مقایسه شهرستانها مشخص می شود که از نظر تقسیمات کشوری کمترین ارتقا متعلق به شهرستان میانه می باشد. چرا که مهمترین تغییر و تحول تقسیماتی در میانه تاسیس بخش کندوان می باشد که با استناد به لغت نامه دهخدا و فرهنگ جغرافیایی ارتش کندوان در زمانهای گذشته بخش بوده است که بعدها به دلایل نامعلوم از بخش بودن ساقط و درسال 1368 مجددا احیا شد.

جدول شماره 3 تغییرات تقسیماتی هر شهرستان را به تفکیک نشان می دهد.

نام شهرستان	تعداد شهرهای بوجود آمده از آن پس از 1367	تعداد بخشهای بوجود آمده از آن پس از 1367	تعداد شهرستانهای بوجود آمده از آن پس از 1367
اهر	6	4	4
تبریز	14	9	5
سراب	2	1	0
مراغه	5	3	3
مرند	4	2	1
میانه	4	1	0
هشترود	2	2	1

 

 

با عنایت به جداول و مطالب فوق پس از سال 1367 چهارده شهرستان جدید در استان تاسیس شده است که سهم میانه صفر می باشد

از میان بیست و سه بخش تاسیس شده پس از سال 1367 سهم میانه یک مورد می باشد

از میان سی و هفت شهر تاسیس شده پس از سال 1367 سهم میانه چهار شهر می باشد.

حال باید ببینیم شرایط و ضوابط ارتقاء سطح عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری چیست.

 

با استناد به قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری برای ایجاد شهرستان جدید در کم تراکم ترین منطقه ،حداقل 50000 نفر جمعیت لازم است ولی در سالهای اخیر بخشهای  هوراند با20701 نفر و خدا آفرین با 32995 نفر جمعیت به شهرستان ارتقا یافتند . ولی بخش ترکمانچای شهرستان میانه که یکی از بخشهای قدیمی استان با سابقه 80 ساله بخشداری و در فاصله 55 کیلومتری مرکز شهرستان (میانه) و140 کیلومتری مرکز استان(تبریز)با وجود درخواستهای مکرر اهالی آن به شهرستان ارتقاء نیافته است. این بخش در گذشته از جمعیت و وسعت زیادی برخوردار بود بطوریکه 123 روستای دارای سکنه داشت به لحاظ اینکه مدیریت 123 روستا  با بیش از 80000 نفر جمعیت توسط یک بخشداری و تعدادی اداره در سطح بخش کار دشواری بود بجای اینکه مسؤلان و نمایندگان میانه ، شهرستان شدن این بخش را پیگیری کنند قسمت وسیعی از این بخش را در قالب دو دهستان اوچ تپه شرقی(پورسوخلو)و تیرچایی(ایشلق)از ترکمانچای منتزع و به بخش مرکزی میانه و بخش کندوان الحاق نمودند شاید با این کار رفت و آمد ساکنان این روستاها اندکی سهولت یافت ولی به لحاظ اینکه همه بخشهای میانه دارای تعداد زیادی روستا هستند هر قدر هم انتزاع و الحاق انجام شود با تعدادی نمایندگی ادارات و یا اداراتی که سطح مدیریتی پایینی ( سطح بخش) دارند و از بودجه و امکانات و نیروی انسانی کمتری برخوردار هستند نمی توان خدمات مطلوبی به روستاهای تابعه ارایه داد. عدم تقسیم میانه به دو یا چند شهرستان و به تبع آن عدم تاسیس بخشهای جدید در آن باعث شده است که این شهرستان وسیع ترین شهرستان استان بشود .از طرف دیگر تعداد بسیار زیاد روستاهای تابعه آن ، امر خدمات دهی را برای ادارات مختلف شهرستان دشوار نموده است.

 

 

جدول راههای موجود شهرستانهای استان بر حسب کیلومتر

352	ملکان	281	اسکو	628	هریس	811	مرند	1863	میانه
215	عجب شیر	234	آذرشهر	480	شیستر	885	بستان آباد	982	کلیبر
169	بناب	811	سراب	909	چار اویماق	845	ورزقان	551	جلفا
714	خدا آفرین	644	مراغه	849	هشترود	1262	اهر+هوراند	552	تبریز

 با توجه به جدول فوق شهرستان میانه با دارا بودن 1863 کیلومتر از 14047 کیلومتر جاده موجود در استان 27/13 درصد کل جاده های استان را در خود جای داده است در صورتیکه اگر میانه نیز مانند مراغه و اهر به چند شهرستان تقسیم می شد و قسمتهایی از 1863 کیلومتر جاده موجود در حوزه شهرستانهای جدید واقع می شد هر شهرستان به راحتی می توانست نسبت به ترمیم و نگهداری جاده های حوزه خود اقدام نماید و اکنون شاهد کیفیت نامطلوب اسفالت جاده های حوزه استحفاظی اداره راه میانه (جاده میانه-هشترود ،حوزه میانه نامطلوب ولی حوزه هشترود مطلوب)(جاده میانه خلخال ،حوزه میانه نامطلوب ولی حوزه خلخال و کوثر مطلوب)نبودیم. مجموع جاده های 6 شهرستان (ملکان، عجب شیر ، بناب ،اسکو ،آذرشهر و شبستر) 1731 کیلومتر می باشد یعنی 132 کیلومتر کمتر از میانه، حال مسولان محترم شهرستانی و استانی ذیربط پاسخ دهند آیا امکانات و ماشین آلات و بودجه و نیروی انسانی راهداری میانه از مجموع 6 شهرستان فوق بیشتر است؟ اگر نیست نباید انتظار داشته باشیم نگهداری و ترمیم جاده های شهرستان میانه مانند سایر شهرستانهای استان باشد.

سایر ادارات میانه هم وضعیت مشابهی دارند مدیریت برق، شبکه بهداشت،بنیاد مسکن ، مخابرات و غیره ، موظف به ارایه خدمات به 331 روستای دارای سکنه هستند این درحالی است که شهرستانی مانند مراغه که در طول بیست سال گذشته به چهار شهرستان تقسیم شده است و در هر شهرستان جدید ادارات مختلف تاسیس و یا  سطح ادارات موجود به سطح شهرستان ارتقاء یافته است به لحاظ وسعت کم و تعداد روستاهای اندک خدمات رسانی مطلوب تر و راحت تری را انجام می دهند مثلا شهرستان بناب دارای 28 روستای دارای سکنه می باشد پر واضح است که خدمات دهی به 28 روستا بسیار راحتتر و با کیفیت مطلوبتری نسبت به 331 روستا انجام می شود که به همین جهت روستاهای شهرستان بناب هر روز آباد تر و بزرگتر ولی روستا های میانه هر روز بیشتر از دیروز کوچکتر و خراب تر و در نهایت خالی از سکنه می شود

النهایه نظر به موارد فوق از جناب آقای اسماعیلی نماینده محترم مردم میانه تقاضا دارم ضمن دعوت از کارشناسان حوزه تقسیمات کشوری وزارت کشور و استانداری آذربایجان شرقی برای حضور در میانه و بررسی وضعیت تقسیمات کشوری میانه، زمینه ارتقا عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری منطقه را فراهم نمایند.

 

                                     سعید صادقیان کارشناس ارشد حقوق جزا و جرمشناسی

 

منابع:

1-     نائبی، محمد صادق، کتاب شهرستان میانه،انتشارات جهان جام جم، تهران،1384

2-     طاهری، سید رحیم، جغرافیای شهرستان میانه، ناشر چاپ سپید، میانه،1364

3-     مهداد،قاسم،شهرستان میانه دروازه آذربایجان، چاپخانه خورشید،تبریز،1359

4-     درگاه ملی آمار ایران http://amar.org.ir/

5- وبسایت اینترنتی استانداری آذربایجان شرقی https://www.ostan-as.ir/