دنبلان چیست و ریشه واژۀ دنبلان از کجاست؟
دنبلان در واقع نوعی ساختمان باردهی یک قارچ زیرزمینی است که ممکن است به رنگهای قرمز تیره، خاکستری، سفید، بنفش و سیاه دیده شود. دنبلان حالت غده ای دارد و توپر و شبیه به سیب زمینی است و اندازه آن از یک فندق تا اندازه یک پرتقال یا کمی بزرگتر متغیر است.
واژه دنبلان برگرفته از واژه دونبالان donbalan در زبان ترکی آذربایجانی، به معنی برآمده، متورم و برجسته است. این قارچ را در فارسی دنبلان کوهی یا دنبل میشناسند.
واژه دنبلان در واقع دارای ریشه ترکی (donbalan) و از مصدر دنبالماخ Donbalmax به معنی برجسته شدن، یک صفت فاعلی است که از بن فعل (دنبال) + پسوند فاعل ساز "آن" ساخته شده است. به این دلیل به این قارچ دنبالان (برجسته) گفته می شود که با رشد و فشاری که متعاقب آن به خاک وارد می کند، زمین را در جایی که قرار دارد برآمده و برجسته می کند.
آیا رابطه ای بین ظهور این قارچ ها و رعد و برق وجود دارد؟
ظاهراً بله. رعد و برق سبب آزاد شدن برخی عناصر غذایی به ویژه نیتروژن در خاک می شود که برای باروری قارچ ضروری است و از این جهت می تواند در ظهور و فراوانی دنبلان نقش آفرین باشد. باران های بهاری هم مسلماً در رشد و باروری دنبلان ها نقش تعیین کننده ای دارند.
آیا رابطه ای بین دنبلان و برخی گیاهان وجود دارد؟
اساساً دنبلان یک قارچ همزیست با گیاهان بوده و بدون حضور گیاه قادر به حیات نیست. بنابراین در جایی که پوشش گیاهی نیست دنبال دنبلان هم نگردید. رابطه بین گیاه و دنبلان کاملاً اختصاصی است به این معنی که یک نوع دنبلان با یک یا چند گونه گیاه می تواند رابطه همزیستی برقرار کند به این دلیل برخی گیاهان می توانند نشانه هایی از حضور دنبلان هایی از نوع خاص باشند. در آذربایجان این قارچ ها را در ارتباط نزدیک با برخی گیاهان می توان مشاهده کرد که مهمترین آن با نام محلی چتنه (گل آفتابی) می باشد.
برای آشنایی با این گیاه به این پست مراجعه بفرمایید:
https://vom.ir/sjamshidi/posts/81596
معرفی گیاه "چتنه" | نشانه ای از حضور دُنبلان کوهی
کجاها دنبال دنبلان بگردیم و چه ابزاری لازم داریم؟
آن چه مسلم است تجربه ساکنان بومی یک منطقه بهترین راهنما برای یافتن دنبلان هاست ولی به طور کلی، دنبلان ها را در زمین های بکر غیر زراعی و خاک های مرطوب آهکی و سبک (غیررسی) دامنه کوهستان ها میتوان یافت. زمین در جایی که دنبلان ها قرار دارند برآمده شده و ترک می خورد. دنبلان های رایج در میانه که احتمالا از نوع دنبلان های معروف به دنبلان یامچی (Tuber gibbosum) یاشند معمولاً در عمق ۵ تا 10سانتی متری خاک قرار دارند، بنابراین داشتن وسیله ای برای کندن زمین از ضروریات است. البته معمولاً این زمین ها شل و سبک اند و به نیروی زیادی نیاز ندارند. بنابراین بهترین وسیله یک بیلچه کوچک است که حمل آن نیز آسان باشد. ساکنان بومی معمولاً به صورت ابتکاری وسیله ای فلزی شبیه به بیلچه ساخته اند که برای فشار دادن آن با پا به زمین یک جای پا نیز برای آن تعبیه کرده اند. بهتر است یک دستکش ضخیم برای گرفتن بیلچه ها به همراه داشته باشید تا از زخم شدن تدریجی دست ها جلوگیری شود.
دنبلان را کی، کجا و چگونه می توان یافت؟
دنبلان در سالهای پرباران معمولاً بعد از آغاز بارندگیهای بهاره از نیمههای اسفند تا اواخر فروردین ماه و در عمق ۵ تا 30 سانتی متری خاک های مرطوب آهکی و سبک دامنه کوهستان ها و کوه های شنی یافت میشود. قارچ دونبالان همزیست ریشه گیاهان است بنابراین در خاک بدون گیاه دنبال آن نگردید، دنبلان ها را می توان در مجاورت ریشه گیاهان یافت. دنبلان را در زمین های بکر غیر زراعی و در بخش هایی از خاک که برآمده و ترک خورده است، می توان یافت (شکل 2). به علاوه از شامه قوی خوک و سگ تربیت شده برای یافتن دنبلان استفاده می شود
دنبلان در چه مناطقی از ایران یافت می شود؟
دنبلان به حالت طبیعی در بسیاری از مناطق معتدل دیده می‌شوند. زادگاه اولیه و محل رویش دنبلان کشورهای افغانستان و هندوستان و در ایران مناطق کوهستان های نواحی شمال غرب کشور است. در آذربایجان، کوه های ماکو، چالدران، پلدشت، چایپاره، مرند، جلفا، منطقه ارسباران، و بخش یامچی، خوی، میانه، دشت مغان، استان زنجان شهرستان طارم و خدابنده، در شهرهای مرکزی و جنوبی کشور استانهای فارس، منطقه زردکوه چهارمحال و بختیاری، یاسوج، هرمزگان، شهرستان دامغان، استان سمنان همدان، استان سیستان و بلوچستان، لرستان، کرمانشاه و تهران، مناطق شمالی ایران به ویژه استان گلستان منطقه ترکمن صحرا شهرستان های گنبد، کندوان، دو هزار، شهسوار استان گیلان شهر لوشان، تپه های گلفرج و مارازا و طالب گلی،استان خراسان شمالی شهرستان سراوان و حتی جزیره کیش می روید.
قارچ دنبلان از محصولات اقتصادی یامچی که دارای مرغوبیت بالایی هستند و بسیاری از اهالی شهر یامچی در خرید و فروش دونبالان حتی در بازارهای جهانی نیز نقش دارند، از همین رو نیروهای انتظامی و ارگان‌های دولتی یامچی پیدا کردن دونبالان را توسط افراد غیربومی در فصل دونبالان را ممنوع کرده‌اند.
دنبلان در چه مناطقی از میانه یافت می شود؟
این قارچ در میانه در تپه های اطراف روستاهای چرکین لو، کاروانسرای جمال آباد تا آقکند، تپه های اطراف روستای خطب، دامنه های برغوش دیده شده است.
قیمت قارچ دنبلان چقدر است؟
دنبلان گران ترین خوارکی دنیا است و در اروپا گاه قیمت یک کیلو از آن به 10 هزار دلار (حدود 30 میلیون تومان) به فروش میرسد در کشورهای فرانسه، ایتالیا و انگلیس هر کیلو 100 تا 200 دلار به فروش میرسد. قیمت این قارچ در ایران بین 8500 تا 95،000 تومان است و که به کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز صادر می شود.
مصارف قارچ دنبلان چیست؟
دنبلان یک غذای نیروبخش و مقوی است و بیش‌ترین میزان مصرف قارچ دنبالان در رستوران‌ها، صنایع غذایی، تهیه انواع سس‌ها و روغن‌های معطر و نیز داروسازی است. برخی آن را با نام دونبالان را الماس آشپزخانه لقب داده اند. دنبلان را به صورت خرد شده یا رنده شده همراه با تخم مرغ به صورت املت و یا کباب شده و یا به سیخ کشیده شده طبخ می کنند. در کلیه غذاهایی که از قارچ خوراکی استفاده می شود مثل پیتزا، خوراک لوبیا، سوپ، قارچ سوخاری می توان به جای آن از دنبلان بهره جست.
دنبلان چه خاصیتی دارد؟
تغذیه از دنبلان در فصل بهار برای جلوگیری از انواع بیماریها مثل سرماخوردگی در طول سال مؤثر عنوان شده است. دنبلان بیش از ۱۵ نوع پروتئین و ویتامینهای زیادی دارد. قارچ دنبلان تأثیر چشمگیری در کاهش قند خون در میان مبتلایان به دیابت و درمان بیماریهای چشمی دارد. بسیاری مصرف قارچ را در درمان عوارض پیری و بهبود قوای جنسی مؤثر دانسته و آن را اکسیر جوانی میشناسند. تأثیرات آنتی بیوتیکی قارچ در برابر میکروبها و عوامل بیماریزا و نیز تأثیر آنتی اکسیدانی در برابر انواع سرطان و محافظت از کبد در برابر بیماریهای کبدی به اثبات رسیده است. شود. قارچ شامل مقدار زیادی ارگوتیونین (یک آنتی اکسیدان قوی) است که برخلاف آنتی‌اکسیدان‌های دیگر در فرایند پخت و پز از بین نمی‌رود. بررسی ها نشان می دهند مصرف روزانه دو عدد قارچ پخته و داغ می تواند عفونت های بدن را از بین برده و سیستم ایمنی بدن را تقویت کند و یبوست و نفخ معده را نیز درمان کند.
آیا می توان دنبلان را به صورت مصنوعی به کشت تجاری رساند؟
تلاش برای اهلی سازی و کاشت دونبالان نتیجه بخش بوده است. مردم طی قرنها مشاهده کرده بودند که این قارچ زیر درختان خاصی رشد می‌کند. در سی سال گذشته تلاش‌های جدیدی برای تولید انبوه دونبالان آغاز شده است. حدود ۸۰% دمبالان مصرف شده در فرانسه در مزارع پرورشی به عمل می آید. با این‌حال، هنوز میزان تولید به سطح سال ۱۹۰۰ نرسیده است. مزارع دونبالان در کشورهای انگلیس، ایالات متحده آمریکا، اسپانیا، سوئد، نیوزیلند، استرالیا و شیلی فعال هستند.
نویسنده: سلیمان جمشیدی http://www.m-iau.ac.ir/blogs/jamshidi
دوباره فصل شکار دنبلان
معرفی گیاه "چتنه" | نشانه ای از حضور دُنبلان کوهی
